มหาภูต หรือ ภูตรูป คือ สภาวะอันปรากฏได้เป็นใหญ่ ๆ โต ๆ หรือเป็นต่าง ๆ ได้มากมาย, รูปที่มีอยู่โดยสภาวะ หรือรูปต้นเดิม เป็นรูปที่ชัดเจน รับรู้ได้ง่าย และเป็นที่อาศัยของอุปาทายรูป มี 4 ประการ คือ
- ปฐวีธาตุ
- อาโปธาตุ
- เตโชธาตุ
- วาโยธาตุ
1) ปฐวีธาตุ สภาวะที่แผ่ไปหรือกินเนื้อที่, สภาวะอันเป็นหลักที่ตั้งที่อาศัยแห่งสหชาตรูป เรียกโดยทั่วไปว่า ธาตุแข้นแข็ง หรือ ธาตุดิน
2) อาโปธาตุ สภาวะที่เอิบอาบหรือดูดซึม หรือซ่านไป ขยายขนาด ผนึก พูนเข้าด้วยกัน เรียกโดยทั่วไปว่า ธาตุเหลว หรือ ธาตุน้ำ
3) เตโชธาตุ สภาวะที่ทำให้ร้อน เรียกโดยทั่วไปว่า ธาตุไฟ
4) วาโยธาตุ สภาวะที่ทำให้สั่นไหว เคลื่อนที่ และค้ำจุน เรียกโดยทั่วไปว่า ธาตุลม
มหาภูตทั้ง 4 อย่างนี้ เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ธาตุ 4 หรือ มหาภูตรูป 4
