เมื่อความบากบั่นมีอยู่ บัณฑิตพึงเว้นบาปในโลกเสีย เหมือนคนมีจักษุเว้นทางอันไม่เรียบร้อยฉะนั้น

จกฺขุมา วิสมานีว     วิชฺชมาเน ปรกฺกเม
ปณฺฑิโต ชีวโลกสฺมึ     ปาปานิ ปริวชฺชเย.

[คำอ่าน]

จัก-ขุ-มา, วิ-สะ-มา-นี-วะ…..วิด-ชะ-มา-เน, ปะ-รัก-กะ-เม
ปัน-ทิ-โต, ชี-วะ-โล-กัด-สะ-หมิง…..ปา-ปา-นิ, ปะ-ริ-วัด-ชะ-เย

[คำแปล]

“เมื่อความบากบั่นมีอยู่ บัณฑิตพึงเว้นบาปในโลกเสีย เหมือนคนมีจักษุเว้นทางอันไม่เรียบร้อยฉะนั้น.”

(พุทฺธ) ขุ.อุ. 25/149.

พุทธภาษิตนี้ เป็นคำสอนที่ลึกซึ้งและมีความหมายสำคัญในแง่ของการดำเนินชีวิตที่มีศีลธรรมและคุณธรรมเป็นพื้นฐาน เมื่อบุคคลใดมีความมุ่งมั่นในการทำสิ่งที่ถูกต้องและมีความพยายามในการพัฒนาตนเอง บุคคลนั้นควรหลีกเลี่ยงการกระทำบาปหรือการกระทำที่ผิดศีลธรรมในโลก เช่นเดียวกับที่คนมีจักษุ ซึ่งหมายถึงคนมีปัญญา ย่อมหลีกเลี่ยงการเดินในทางที่ไม่เรียบร้อยหรือทางที่เต็มไปด้วยอันตราย

การมี “ความบากบั่น” หรือความพยายามในการทำสิ่งที่ดีและถูกต้อง เป็นคุณสมบัติที่สำคัญของบัณฑิตหรือผู้ที่แสวงหาความรู้และปัญญา การพัฒนาความบากบั่นหมายถึงการไม่ย่อท้อในการเผชิญกับอุปสรรค และมีความมุ่งมั่นในการพัฒนาตนเองให้ดียิ่งขึ้นในทุกด้าน ไม่ว่าจะเป็นทางด้านการศึกษา การทำงาน หรือการดำเนินชีวิต

บัณฑิตที่มีความบากบั่นอย่างแท้จริง ย่อมตระหนักถึงความสำคัญของการหลีกเลี่ยงบาปและการกระทำที่ผิดศีลธรรม เนื่องจากบาปนั้นเป็นสิ่งที่ทำลายความบริสุทธิ์ของจิตใจ และทำให้การพัฒนาตนเองต้องหยุดชะงัก การเว้นบาปนั้นจึงเปรียบเสมือนการหลีกเลี่ยงทางที่ไม่เรียบร้อย ซึ่งหากเดินเข้าไปแล้วอาจทำให้ตนเองประสบกับความลำบากและอันตรายได้

การมีจักษุในที่นี้หมายถึงการมีสติปัญญาและการเห็นทางที่ถูกต้อง การเห็นความสำคัญของการทำความดีและหลีกเลี่ยงความชั่วเหมือนกับการเห็นทางที่ปลอดภัยในการเดินทาง ซึ่งคนที่มีสติปัญญาย่อมเลือกทางที่ปลอดภัยและหลีกเลี่ยงทางที่มีอันตราย เช่นเดียวกับการเลือกกระทำในสิ่งที่ถูกต้องและหลีกเลี่ยงสิ่งที่ผิดพลาด

ในชีวิตประจำวัน เราอาจเผชิญกับสถานการณ์ที่ยากลำบากและอาจถูกชักจูงให้กระทำสิ่งที่ไม่ถูกต้อง แต่หากเรามีความบากบั่นและมีปัญญาในการเลือกทางที่ถูกต้อง เราจะสามารถหลีกเลี่ยงการกระทำบาปและความผิดพลาดได้ และสามารถดำเนินชีวิตอย่างสงบสุขและมีความเจริญก้าวหน้าในทางที่ถูกต้อง

ดังนั้น สุภาษิตนี้จึงเป็นการเตือนให้เราระลึกถึงความสำคัญของความบากบั่นในการพัฒนาตนเอง และการหลีกเลี่ยงบาปหรือการกระทำที่ผิดศีลธรรม เพื่อให้เราสามารถดำเนินชีวิตอย่างมีคุณธรรม และมีสติปัญญาในการเลือกทางที่ถูกต้องเพื่อความสำเร็จและความสุขในชีวิต.