ผู้เกียจคร้าน มีความเพียรเลว พึงเป็นอยู่ตั้งร้อยปี ส่วนผู้ปรารภความเพียรมั่นคง มีชีวิตอยู่เพียงวันเดียวก็ประเสริฐกว่า

โย จ วสฺสสตํ ชีเว     กุสีโต หีนวีริโย
เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย     วิริยํ อารภโต ทฬฺหํ.

[คำอ่าน]

โย, จะ, วัด-สะ-สะ-ตัง, ชี-เว…..กุ-สี-โต, หี-นะ-วี-ริ-โย
เอ-กา-หัง, ชี-วิ-ตัง, ไส-โย…..วิ-ริ-ยัง, อา-ระ-พะ-โต, ทัน-หัง

[คำแปล]

“ผู้เกียจคร้าน มีความเพียรเลว พึงเป็นอยู่ตั้งร้อยปี ส่วนผู้ปรารภความเพียรมั่นคง มีชีวิตอยู่เพียงวันเดียวก็ประเสริฐกว่า.”

(พุทฺธ) ขุ.ธ. 25/30.

สุภาษิตนี้เป็นคำสอนที่เน้นถึงความสำคัญของความเพียรพยายามในชีวิตมนุษย์ โดยเนื้อหาหลักสื่อให้เห็นว่า ความเพียรเป็นสิ่งที่ทำให้ชีวิตมีคุณค่าและประเสริฐกว่าการอยู่อย่างไร้ประโยชน์ แม้จะอยู่เพียงชั่วระยะเวลาสั้น ๆ ก็ยังมีความหมายมากกว่าอยู่ยาวนานแต่ไม่ทำอะไรให้เกิดประโยชน์

ผู้เกียจคร้าน มีความเพียรเลว พึงเป็นอยู่ตั้งร้อยปีก็ไม่ประเสริฐอะไร คนที่ใช้ชีวิตอย่างเกียจคร้าน ไม่ขยันหมั่นเพียร หรือไม่มีความพยายามที่จะทำสิ่งใดให้เกิดประโยชน์ ถึงแม้เขาจะมีชีวิตอยู่ยาวนานถึงร้อยปี ก็ไม่ได้มีคุณค่าอะไร ชีวิตของเขาก็เหมือนกับเป็นชีวิตที่สูญเปล่า เพราะไม่มีการสร้างสรรค์หรือทิ้งมรดกใดๆ ที่มีคุณค่าให้กับสังคม

ส่วนผู้ปรารภความเพียรมั่นคง มีชีวิตอยู่เพียงวันเดียวก็ประเสริฐกว่า คือคนที่มีความเพียรพยายาม แม้เขาจะมีชีวิตอยู่แค่วันเดียว แต่ก็มีความหมายและมีคุณค่ามากกว่าคนที่อยู่ยาวนานแต่ไม่ทำอะไรให้เกิดประโยชน์ ความเพียรพยายามเป็นสิ่งที่ทำให้ชีวิตของมนุษย์มีคุณค่า เพราะมันเป็นการสร้างความเจริญให้กับตัวเองและผู้อื่น

วิริยะคือความเพียรเป็นหนึ่งในบารมี 10 อย่าง ที่เป็นคุณธรรมของบุคคลผู้ประเสริฐ ความเพียรไม่ใช่เพียงแค่การทำงานหนัก แต่ยังรวมถึงการทำงานอย่างมีเป้าหมาย และมีความมุ่งมั่นในการทำสิ่งที่เป็นประโยชน์แก่ตนเองและผู้อื่น

การมีความเพียรยังเป็นสิ่งที่สร้างพลังใจให้กับบุคคล เมื่อมีความเพียรพยายาม เราจะสามารถเผชิญกับอุปสรรคต่าง ๆ ได้ดีกว่า ไม่ย่อท้อต่อความยากลำบาก และทำให้สามารถบรรลุเป้าหมายที่ตั้งใจไว้ในที่สุด

คำสอนนี้สามารถนำมาใช้ในชีวิตประจำวันได้ ไม่ว่าจะเป็นในการทำงาน การศึกษา หรือการใช้ชีวิตทั่วไป หากเราเป็นผู้ที่มีความเพียรในการทำสิ่งใด ๆ เราก็ย่อมจะประสบความสำเร็จและทำให้ชีวิตมีความหมายยิ่งขึ้น

สรุปว่า สุภาษิตนี้เตือนให้เราเห็นถึงความสำคัญของการใช้ชีวิตอย่างมีคุณค่า ไม่เพียงแค่ใช้เวลาไปวัน ๆ โดยไม่ทำอะไรให้เกิดประโยชน์ แต่ควรหมั่นเพียรในการทำสิ่งที่ดีและมีประโยชน์ให้กับตนเองและผู้อื่น ถึงแม้จะเป็นเวลาอันสั้น แต่ชีวิตนั้นก็จะมีคุณค่ามากกว่าอยู่ยาวนานแต่ไร้ซึ่งความหมาย.