ผู้ประกอบตนในสิ่งที่ไม่ควรประกอบ และไม่ประกอบตนในสิ่งที่ควรประกอบ ละประโยชน์เสีย ถือตามชอบใจ ย่อมกระหยิ่มต่อผู้ประกอบตนเนือง ๆ
อโยเค ยุญฺชมตฺตานํ โยคสฺมิญฺจ อโยชยํ
อตฺถํ หิตฺวา ปิยคฺคาหี ปิเหตตฺตานุโยคินํ.
[คำอ่าน]
อะ-โย-เค, ยุน-ชะ-มัด-ตา-นัง โย-คัด-สะ-หมิน-จะ, อะ-โย-ชะ-ยัง
อัด-ถัง, หิด-ตะ-วา, ปิ-ยัก-คา-หี ปิ-เห-ตัด-ตา-นุ-โย-คิ-นัง
[คำแปล]
“ผู้ประกอบตนในสิ่งที่ไม่ควรประกอบ และไม่ประกอบตนในสิ่งที่ควรประกอบ ละประโยชน์เสีย ถือตามชอบใจ ย่อมกระหยิ่มต่อผู้ประกอบตนเนือง ๆ.”
(พุทฺธ) ขุ.ธ. 25/43.
สุภาษิตนี้เตือนให้เราเห็นถึงความสำคัญของการรู้จักเลือกทำสิ่งที่ถูกต้องและเหมาะสมในชีวิต การเลือกทำสิ่งใดโดยไม่พิจารณาให้รอบคอบอาจนำไปสู่การเสียประโยชน์ที่ควรจะได้ในที่สุด
ในชีวิตของเรามักจะมีสถานการณ์ที่ต้องตัดสินใจว่าจะทำอะไรหรือไม่ทำอะไร การตัดสินใจที่ผิดพลาดเพราะการไม่คำนึงถึงผลกระทบในระยะยาว อาจนำมาซึ่งความสูญเสียทั้งในด้านการงาน ความสัมพันธ์ หรือโอกาสในชีวิต สุภาษิตนี้จึงเป็นเครื่องเตือนใจให้เราเห็นถึงความสำคัญของการรู้จักเลือกทำสิ่งที่ควรทำ แม้ว่าสิ่งนั้นอาจไม่ใช่สิ่งที่เราพอใจหรือสะดวกสบายในขณะนั้น
การ “ประกอบตนในสิ่งที่ไม่ควรประกอบ” คือการทำสิ่งที่ไม่สมควรหรือไม่เหมาะสม เช่น การเลือกทำกิจกรรมที่ไม่มีประโยชน์หรือเสียเวลาไปกับสิ่งที่ไม่มีคุณค่า เมื่อเราเลือกทำสิ่งเหล่านี้บ่อยๆ จะทำให้เราพลาดโอกาสที่จะทำสิ่งที่เป็นประโยชน์และมีคุณค่า
ในทางกลับกัน การ “ไม่ประกอบตนในสิ่งที่ควรประกอบ” หมายถึงการละเลยหรือไม่ทำสิ่งที่สำคัญและมีประโยชน์ เช่น การไม่ใส่ใจในหน้าที่หรือความรับผิดชอบ การไม่พัฒนาตนเองหรือไม่ใช้โอกาสที่มีให้เกิดประโยชน์สูงสุด การละเลยสิ่งเหล่านี้อาจทำให้เราเสียประโยชน์ในระยะยาว และส่งผลต่อชีวิตในทางที่ไม่ดี
ส่วนคำว่า “ละประโยชน์เสีย ถือตามชอบใจ” แสดงถึงการทำตามใจตนเองโดยไม่คำนึงถึงผลที่ตามมา คนที่ทำเช่นนี้มักจะมองไม่เห็นคุณค่าของการทำสิ่งที่ควรทำและอาจพลาดโอกาสในการได้รับประโยชน์ที่ควรจะได้รับ การเลือกทำสิ่งที่ง่ายหรือสิ่งที่สนุกสนานในขณะนั้น แม้จะรู้ว่ามันอาจจะไม่ใช่สิ่งที่ดีที่สุดสำหรับตัวเองในระยะยาว ก็เป็นสิ่งที่เราต้องระมัดระวัง
นอกจากนั้น สุภาษิตนี้ยังชี้ให้เห็นถึงการยกย่องคนที่ทำในสิ่งที่ถูกต้องว่าเป็นคนที่มีความคิดและการกระทำที่ถูกต้องและดี คนที่ทำสิ่งที่ผิดพลาดอาจรู้สึกยกย่องหรืออิจฉาคนที่ทำสิ่งที่ถูกต้อง แต่หากเขายังคงเลือกทำตามใจตัวเองโดยไม่ปรับปรุงการกระทำของตนเอง สุดท้ายก็จะไม่สามารถได้รับประโยชน์ที่แท้จริงในชีวิต
การนำสุภาษิตนี้ไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวันสามารถช่วยให้เราตระหนักถึงความสำคัญของการตัดสินใจในแต่ละวัน การทำสิ่งที่ถูกต้องและเหมาะสมแม้ว่าจะเป็นเรื่องที่ไม่ถูกใจ ไม่อยากทำ หรือไม่สะดวกสบายก็ตาม จะนำมาซึ่งประโยชน์และความสำเร็จในระยะยาว ในทางกลับกัน การเลือกทำสิ่งที่ไม่สมควรหรือไม่เหมาะสมอาจนำมาซึ่งความเสียใจและความเสียหายที่ไม่สามารถเรียกคืนได้.