ผู้ใดกู้หนี้เขามากินมาใช้แล้วหลบหนีไป ด้วยปฏิเสธว่าหนี้ของท่านไม่มี พึงรู้ผู้นั้นว่า เป็นคนเลว
โย หเว อิณมาทาย ภุญฺชมาโน ปลายติ
น หิ เต อิณมตฺถีติ ตํ ชญฺญา วสโล อิติ.
[คำอ่าน]
โย, หะ-เว, อิ-นะ-มา-ทา-ยะ พุน-ชะ-มา-โน, ปะ-ลา-ยะ-ติ
นะ, หิ, เต, อิ-นะ-มา-ทา-ยะ ตัง, ชัน-ยา, วะ-สะ-โล, อิ-ติ
[คำแปล]
“ผู้ใดกู้หนี้เขามากินมาใช้แล้วหลบหนีไป ด้วยปฏิเสธว่าหนี้ของท่านไม่มี พึงรู้ผู้นั้นว่า เป็นคนเลว.”
(พุทฺธ) ขุ.สุ. 25/340.
ในสังคมมนุษย์ การกู้ยืมเงินหรือสิ่งของเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นได้ตามธรรมดา เพราะบางครั้งคนเราอาจมีความจำเป็น ต้องขอพึ่งพาผู้อื่นเพื่อบรรเทาความเดือดร้อนชั่วคราว การยืมเงินหรือทรัพย์สินจึงไม่ใช่เรื่องผิด หากมีความซื่อสัตย์และตั้งใจที่จะใช้หนี้คืนตามที่ตกลงกัน
แต่ในทางตรงกันข้าม บุคคลที่เป็นหนี้แล้วไม่ยอมใช้หนี้ ถือว่าประพฤติผิด ทั้งในทางศีลธรรมและทางกฎหมาย การไม่ใช้หนี้เป็นการทรยศต่อความไว้วางใจของเจ้าหนี้ และเป็นการกระทำที่บั่นทอนความเชื่อมั่นในสังคม
การหนีหนี้เป็นพฤติกรรมที่ทำให้เจ้าหนี้ต้องเดือดร้อน สูญเสียทรัพย์สินที่ควรได้รับคืน และยังทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างกันเสียหายไปอย่างยากที่จะฟื้นฟูได้ ผู้ที่ทำเช่นนี้จึงถูกมองว่าเป็นคนขาดความรับผิดชอบ และไม่น่าไว้วางใจ
บางคนอาจใช้กลอุบายฉ้อโกง เช่น สัญญาว่าจะคืน แต่จงใจผิดนัด ใช้คำพูดบ่ายเบี่ยง หรือสร้างเหตุผลเท็จเพื่อเลี่ยงไม่ใช้หนี้ การกระทำเช่นนี้ไม่เพียงแต่ทำให้เสียชื่อเสียง แต่ยังอาจถูกดำเนินคดีตามกฎหมาย ซึ่งถือว่ามีโทษร้ายแรง
ในทางพระพุทธศาสนา คนที่ยืมของเขาแล้วไม่ยอมคืน ถือว่าเป็นการลักขโมยประเภทหนึ่ง เพราะเอาของที่ไม่ใช่ของตนมาแล้วไม่ส่งคืนเจ้าของ ถือเป็นบาปกรรมที่จะติดตามไป แม้ในชาตินี้หรือชาติหน้าก็ตาม
บุคคลที่ไม่ยอมใช้หนี้จึงจัดได้ว่าเป็น “คนเลว” เพราะนอกจากจะสร้างความเดือดร้อนให้ผู้อื่นแล้ว ยังบั่นทอนคุณธรรมในใจของตนเอง ทำให้กลายเป็นคนที่ไร้ความรับผิดชอบ ไม่ซื่อสัตย์ และเป็นที่รังเกียจของสังคม
ผู้ที่คิดหนีหนี้ อาจได้ความสุขเพียงชั่วครู่ที่ไม่ต้องจ่าย แต่ในระยะยาวกลับเต็มไปด้วยความทุกข์ เพราะต้องคอยหลบหนี เกรงกลัวว่าจะถูกตามทวงหรือถูกดำเนินคดี ทำให้ชีวิตไม่มีความสงบสุขเลย
ตรงกันข้าม ผู้ที่เป็นหนี้แล้วรู้จักใช้หนี้คืนตามกำหนด ถือเป็นผู้มีความรับผิดชอบ ซื่อสัตย์ และน่าเชื่อถือ แม้อาจมีความยากลำบากบ้าง แต่ความซื่อสัตย์ในการชำระหนี้จะทำให้เขาได้รับความเคารพและความไว้วางใจจากผู้อื่น
การชำระหนี้ให้ตรงตามสัญญา ยังเป็นการสร้างบุญกุศลในทางธรรม เพราะเป็นการประพฤติในศีล ไม่เบียดเบียน ไม่ลักของเขา และยังเป็นการรักษาความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างกัน ทำให้เกิดความสุขสงบ คบกันได้ยืนยาว
ดังนั้น บุคคลที่เป็นหนี้แล้วไม่ยอมใช้หนี้ ไม่ว่าด้วยการหนีหนี้ ฉ้อโกง หรือพฤติกรรมใด ๆ ที่เป็นการโกงเจ้าหนี้ ย่อมจัดว่าเป็นคนเลวทั้งในทางโลกและทางธรรม ในขณะที่ผู้ที่รักษาสัจจะ ชำระหนี้ตรงตามกำหนด ย่อมได้รับเกียรติ ความไว้วางใจ และความสุขใจ.