ผู้ไม่ระเริงไปในอารมณ์ที่ชอบใจ ไม่ประกอบในความดูหมิ่น เป็นผู้ละเอียดเฉียบแหลม ย่อมไม่เชื่อง่าย ไม่หน่ายแหนง
สาติเยสุ อนสฺสาวี อติมาเน จ โน ยุโต
สณฺโห จ ปฏิภาณวา น สทฺโธ น วิรชฺชติ.
[คำอ่าน]
สา-ติ-เย-สุ, อะ-นัด-สา-วี อะ-ติ-มา-เน, จะ, โน, ยุด-โต
สัน-โห, จะ, ปะ-ติ-พา-นะ-วา นะ, สัด-โท, นะ, วิ-รัด-ชะ-ติ
[คำแปล]
“ผู้ไม่ระเริงไปในอารมณ์ที่ชอบใจ ไม่ประกอบในความดูหมิ่น เป็นผู้ละเอียดเฉียบแหลม ย่อมไม่เชื่อง่าย ไม่หน่ายแหนง.”
(พุทฺธ) ขุ.สุ. 25/501., ขุ.มหา. 29/279, 284.
ในชีวิตของมนุษย์ เรามักพบว่าใจชอบวิ่งตามสิ่งที่ถูกใจและหนีจากสิ่งที่ไม่ถูกใจ ความจริงเช่นนี้ทำให้หลายคนหลงระเริงอยู่ในอารมณ์ที่ตนชอบใจ และเผลอแสดงความดูหมิ่นต่อสิ่งที่ไม่ชอบโดยไม่รู้ตัว
แต่ในพระพุทธศาสนาสอนว่า ผู้ที่มีปัญญาและละเอียดเฉียบแหลม ย่อมไม่ปล่อยใจให้ระเริงไปในอารมณ์ที่ชอบใจ เพราะรู้ว่าอารมณ์ทั้งหลายเป็นเพียงของชั่วคราว เกิดขึ้นแล้วดับไป หากยึดติดมากก็จะกลายเป็นเหตุแห่งความทุกข์
ในทำนองเดียวกัน ผู้มีปัญญาย่อมไม่ประกอบในความดูหมิ่นผู้อื่น เพราะการดูหมิ่นเป็นการก่ออกุศลทางวาจาและใจ ไม่เพียงทำให้ผู้อื่นเสียใจ แต่ยังทำให้ใจเราเองเศร้าหมอง ขาดความเมตตา และสร้างเวรกรรมต่อไป
คนที่ละเอียดและเฉียบแหลม ย่อมรู้จักมองสิ่งต่าง ๆ อย่างรอบด้าน ไม่หลงเพียงเพราะความพอใจ ไม่ปฏิเสธเพียงเพราะความไม่พอใจ แต่ใช้สติและปัญญาพิจารณาตามเหตุผลที่แท้จริง จึงไม่ติดอยู่ในความลำเอียง
ความไม่ระเริงในอารมณ์ที่ชอบใจ ทำให้ใจมั่นคง ไม่หวั่นไหวไปตามสิ่งยั่วยวนของโลก ไม่ว่าจะเป็นรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส หรือแม้แต่ความคิด เมื่อควบคุมใจได้เช่นนี้ ก็ย่อมไม่ถูกกิเลสชักนำไปในทางผิด
การไม่ดูหมิ่นผู้อื่น ยังทำให้ใจเปิดกว้าง พร้อมที่จะเรียนรู้และเข้าใจผู้อื่นอย่างแท้จริง เพราะในโลกนี้ไม่มีใครที่สมบูรณ์แบบ ทุกคนมีทั้งข้อดีและข้อบกพร่อง การไม่ดูหมิ่นคือการยอมรับความจริงข้อนี้ และใช้ความเมตตาเป็นเครื่องอยู่ร่วมกัน
คุณสมบัติที่สำคัญของผู้ละเอียดเฉียบแหลม คือ “ไม่เชื่อง่าย” หมายถึง ไม่รีบด่วนเชื่อตามใครหรือสิ่งใดโดยไม่พิจารณา แต่ใช้ปัญญากลั่นกรองก่อนเสมอ จึงไม่ตกเป็นเหยื่อของความลวง ความเชื่อผิด หรือคำยุยงต่าง ๆ
ขณะเดียวกัน ผู้ที่มีปัญญาละเอียดก็ “ไม่หน่ายแหนง” คือไม่เบื่อหน่ายต่อการปฏิบัติ ไม่ทอดทิ้งความเพียร ไม่หันหลังให้กับความจริง เพราะเข้าใจว่าแม้เส้นทางแห่งความบริสุทธิ์จะยาวไกล แต่ความเพียรอย่างต่อเนื่องย่อมจะนำไปสู่ความสงบบริสุทธิ์และความหลุดพ้นได้
ผู้ที่มีคุณสมบัติเช่นนี้ ย่อมเป็นผู้ที่ผู้อื่นเคารพนับถือ เพราะสามารถอยู่ร่วมกับคนอื่นได้อย่างสงบ ไม่สร้างศัตรู ไม่สร้างความขัดแย้ง แต่กลับสร้างแรงบันดาลใจและความศรัทธาให้แก่ผู้คนรอบข้าง
ดังนั้น ผู้ไม่ระเริงไปในอารมณ์ที่ชอบใจ ไม่ประกอบในความดูหมิ่น และเป็นผู้ละเอียดเฉียบแหลม ย่อมไม่เชื่อง่าย ไม่หน่ายแหนง ผู้นั้นคือผู้ที่ดำเนินชีวิตด้วยปัญญาและสติ เป็นทางสายกลางที่นำไปสู่ความสุขที่แท้จริงและความพ้นทุกข์ในที่สุด.