ธรรม 2 ประการ (หมวดที่ 3)

ธรรม 2 ประการ

ธรรม คือ สภาวะหรือปรากฏารณ์ที่มีอยู่จริงตามธรรมชาติ เมื่อกำหนดด้วยความแตกต่างของธรรมที่ถูกปรุงแต่งและไม่ถูกปรุงแต่ง แบ่งเป็น 2 ประการ คือ

1. สังขตธรรม

สังขตธรรม แปลว่า ธรรมอันปัจจัยปรุงแต่ง หรือสิ่งที่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง หมายเอาขันธ์ 5 ทั้งหมด คือทุกอย่างที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม ทั้งดี ทั้งชั่ว ทั้งที่เป็นกลาง ๆ ยกเว้นพระนิพพาน เพราะสิ่งทั้งหมดนั้นล้วนเป็นไปตามเงื่อนไขของปัจจัย มีความเกิดขึ้นในเบื้องต้น เปลี่ยนแปลงไปในท่ามกลาง และแตกสลายไปในที่สุด

สังขตลักษณะ หรือ เครื่องหมายที่ทำให้กำหนดรู้ได้ว่าเป็นสังขตธรรม มี 3 อย่าง คือ

• ความเกิดปรากฏ คือ มีความเกิด
• ความแตกดับปรากฏ คือ มีการแตกสลายไป
• เมื่อดำรงอยู่ ความผันแปรเปลี่ยนแปลงย่อมปรากฏ

2. อสังขตธรรม

อสังขตธรรม แปลว่า ธรรมอันปัจจัยไม่ได้ปรุงแต่ง หรือ สภาวะที่ไม่ถูกปรุงแต่ง ได้แก่ พระนิพพาน เพราะไม่ได้เกิดจากปัจจัยปรุงแต่ง ไม่ได้เป็นไปตามเงื่อนไขของปัจจัย

อสังขตลักษณะ หรือ เครื่องหมายที่ทำให้กำหนดรู้ได้ว่าเป็นอสังขตธรรม มี 3 อย่าง คือ

• ความเกิดไม่ปรากฏ
• ความแตกดับไม่ปรากฏ
• เมื่อดำรงอยู่ ความผันแปรเปลี่ยนแปลงไม่ปรากฏ