ปฏิมํเสตมตฺตนา.
[คำอ่าน : ปะ-ติ-มัง-เส-ตะ-มัด-ตะ-นา]
“จงพิจารณาตนด้วยตนเอง”
(ขุ.ธ. 25/66)
การพิจารณา คือการเพ่งให้รู้ชัดว่า สิ่งนั้น ๆ เป็นอย่างไร ดีหรือไม่ดี เป็นต้น
การพิจารณาตน หมายถึง การเพ่งดูจิตของตนเอง ให้รู้ชัดว่า สภาพจิตใจของเรานี้เป็นอย่างไร ดีหรือไม่ดี เป็นกุศลหรือเป็นอกุศล เป็นบุญหรือเป็นบาป ถูกกิเลสครอบงำอยู่หรือไม่ เป็นต้น
เมื่อเราคอยพิจารณาจิตของตนเองอยู่ตลอดเวลา จะทำให้เรารู้จักสภาพจิตของตนเอง รู้ธรรมชาติของตนเอง ว่าโดยปกตินั้นตนเองเป็นคนที่ค่อนไปทางไหน ทางดีหรือทางไม่ดี และเราจะนำสิ่งที่เราได้รู้ได้เห็นนี้มาปรับปรุงตนเองให้ดีขึ้น
ถ้าพิจารณาแล้วเห็นว่าตนเองเป็นคนเจ้าโทสะ ก็จะได้หาทางลดโทสะคือความโกรธให้เบาบางลงเสียได้
ถ้าพิจารณาแล้วเห็นว่าตนเองเป็นคนเจ้าราคะ ก็จะได้หาทางลดราคะคือความกำหนัดให้เบาบางลงเสียได้
ถ้าพิจารณาแล้วเห็นว่าตนเองเป็นคนเจ้าโมหะ ก็จะได้หาทางลดโมหะคือความหลงลงเสียได้
สรุปความว่า การพิจารณาตนเอง ก็เพื่อให้เห็นตนเองตามสภาพความเป็นจริง เพื่อที่จะได้ปรับปรุงในส่วนที่บกพร่อง และพัฒนาส่วนที่ดีอยู่แล้วให้สมบูรณ์แบบยิ่ง ๆ ขึ้นไป.
