วิปลาส หรือ วิปัลลาส คือ ความรู้เห็นคลาดเคลื่อน ความเข้าใจผิดเพี้ยนจากความเป็นจริง ได้แก่ รู้เห็นผิดเพี้ยนไปจากความเป็นจริงที่เป็นอยู่โดยธรรมชาติ วิปลาสนั้นมีอยู่ 3 ระดับ คือ
1. สัญญาวิปลาส
สัญญาวิปลาส สัญญาคลาดเคลื่อน หรือ ความคลาดเคลื่อนแห่งสัญญาคือความหมายรู้ ได้แก่ ความหมายรู้ผิดพลาดจากความเป็นจริง เช่น คนตกใจเห็นเชือกเป็นงู เป็นต้น
2. จิตตวิปลาส
จิตตวิปลาส จิตคลาดเคลื่อน หรือ ความคลาดเคลื่อนแห่งจิต ได้แก่ ความคิดผิดพลาดจากความเป็นจริง เช่น คนบ้าคิดว่าหญ้าเป็นอาหาร ทั้ง ๆ ที่หญ้าไม่ใช่อาหารที่มนุษย์ทั่วไปจะนำมาบริโภคได้ เป็นต้น
3. ทิฏฐิวิปลาส
ทิฏฐิวิปลาส ทิฏฐิคลาดเคลื่อน หรือ ความคลาดเคลื่อนแห่งทิฏฐิ ได้แก่ ความเห็นผิดพลาดจากความเป็นจริง โดยเฉพาะเชื่อถือไปตามสัญญาวิปลาส หรือจิตตวิปลาสนั้น เช่น มีสัญญาวิปลาสเห็นเชือกเป็นงู แล้วเกิดทิฏฐิวิปลาสเชื่อหรือลงความเห็นว่าที่บริเวณนั้นมีงูชุม หรือมีจิตตวิปลาสว่าทุกสิ่งที่เกิดขึ้นต้องมีผู้สร้าง จึงเกิดทิฏฐิวิปลาสว่า แผ่นดินไหวเพราะเทพเจ้าบันดาล เป็นต้น
วิปลาสทั้ง 3 ระดับนั้น เรียกว่า วิปลาส 4 เพราะวิปลาสเหล่านั้นย่อมเป็นไปใน 4 ด้าน ดังนี้
- วิปลาสในสิ่งที่ไม่เที่ยง ว่าเที่ยง
- วิปลาสในสิ่งที่เป็นทุกข์ ว่าเป็นสุข
- วิปลาสในสิ่งที่ไม่เป็นตัวตน ว่าเป็นตัวตน
- วิปลาสในสิ่งที่ไม่งาม ว่างาม