สัตบุรุษย่อมปรากฏได้ในที่ไกล เหมือนภูเขาหิมพานต์ อสัตบุรุษถึงนั่งอยู่ในที่นี้ก็ไม่ปรากฏ เหมือนลูกศรที่ยิงไปกลางคืน
ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺติ หิมวนฺโตว ปพฺพโต
อสนฺเตตฺถ น ทิสฺสนฺติ รตฺติขิตฺตา ยถา สรา.
[คำอ่าน]
ทู-เร, สัน-โต, ปะ-กา-เสน-ติ หิ-มะ-วัน-โต-วะ, ปับ-พะ-โต
อะ-สัน-เตด-ถะ, นะ, ทิด-สัน-ติ รัด-ติ-ขิด-ตา, ยะ-ถา, สะ-รา
[คำแปล]
“สัตบุรุษย่อมปรากฏได้ในที่ไกล เหมือนภูเขาหิมพานต์ อสัตบุรุษถึงนั่งอยู่ในที่นี้ก็ไม่ปรากฏ เหมือนลูกศรที่ยิงไปกลางคืน.”
(พุทฺธ) ขุ.ธ. 25/55.
สัตบุรุษ คือผู้มีคุณธรรม มีความประพฤติดีงาม พูดดี ทำดี คิดดี ไม่เบียดเบียนผู้อื่น และมีความตั้งมั่นอยู่ในหลักธรรมและจริยธรรม บุคคลเช่นนี้ย่อมเป็นที่ยอมรับของคนในสังคม ไม่ว่าจะอยู่ที่ใด ก็ย่อมมีชื่อเสียงปรากฏไปในที่นั้น เหมือนกับแสงสว่างที่ฉายออกมาจากจิตใจอันบริสุทธิ์ ผู้คนทั้งหลายย่อมให้ความเคารพ บูชา และยกย่องด้วยความจริงใจ
คนดีหรือสัตบุรุษนั้น ไม่จำเป็นต้องพูดโอ้อวดตนเอง แต่คุณงามความดีจะเป็นสิ่งที่ประกาศตัวของมันเอง เหมือนภูเขาหิมพานต์ที่สูงใหญ่โอฬาร ไม่ว่าผู้ใดจะอยู่ในที่ห่างไกลเพียงใด ก็ยังสามารถมองเห็นได้อย่างเด่นชัด ความดีของสัตบุรุษก็เช่นกัน ยิ่งยึดมั่นในคุณธรรม ยิ่งมีจิตตั้งมั่นในคุณงามความดี ยิ่งได้รับการยอมรับจากสังคม และเป็นแบบอย่างที่น่าเคารพแก่ผู้คนรอบข้าง
ส่วนบุคคลที่ตรงกันข้ามกับสัตบุรุษ คือ อสัตบุรุษ คือผู้ที่ประพฤติชั่ว ทำผิดศีลธรรม ขาดคุณธรรมในจิตใจ เป็นผู้ที่มุ่งหวังเพียงประโยชน์ตนโดยไม่สนใจผู้อื่น ไม่ว่าจะพยายามทำตนให้ดูมีค่าเพียงใด แต่หากขาดคุณธรรมแล้ว ย่อมไม่มีใครเคารพยกย่อง เพราะจิตใจที่หยาบกระด้าง ไม่อาจปิดบังไว้ได้นาน ความชั่วแม้จะพยายามซ่อนไว้ ก็ย่อมแสดงออกมาทางกิริยา วาจา และพฤติกรรมเสมอ
อสัตบุรุษเปรียบเสมือนลูกศรที่ถูกยิงออกไปในที่ไกลในเวลาค่ำคืน ไม่มีใครมองเห็น ไม่มีใครสนใจ เขาไม่คุณค่าใดที่น่าจดจำ แม้อยู่ใกล้คนดี อยู่ในชุมชนที่เจริญด้วยคุณงามความดี ก็ไม่สามารถกลืนไปกับแสงแห่งคุณงามความดีได้ เพราะจิตใจที่หม่นหมองย่อมไม่สามารถสะท้อนความดีให้ใครเห็นได้เลย
คุณค่าของบุคคลจึงมิได้อยู่ที่ตำแหน่ง อำนาจ หรือทรัพย์สิน แต่อยู่ที่ความดีภายในใจ คนดีแม้จะอยู่ในที่ต่ำก็สูงด้วยคุณธรรม ส่วนคนชั่วแม้จะอยู่ในตำแหน่งสูงก็ต่ำต้อยในสายตาคนทั่วไป การเป็นสัตบุรุษจึงเป็นเป้าหมายที่แท้จริงของผู้ใฝ่ธรรมและต้องการความเจริญในชีวิตอย่างมั่นคง
ด้วยเหตุนี้ เราทุกคนควรฝึกฝนตนให้เป็นสัตบุรุษ ด้วยการละความชั่ว ทำความดี และพัฒนาจิตใจให้มีธรรมเป็นหลักในการดำเนินชีวิต เพื่อให้เป็นผู้ที่มีคุณค่าต่อสังคม และชื่อเสียงเกียรติคุณจะยังคงอยู่ แม้กาลเวลาจะล่วงผ่านไปนานเพียงใด.