ผู้มีปรีชาใด เป็นคนกตัญญูกตเวที มีกัลยาณมิตรสนิทสนมกัน และช่วยทำกิจของมิตรผู้ตกยากโดยเต็มใจ ท่านเรียกคนอย่างนั้นว่า สัตบุรุษ

โย เว กตญฺญู กตเวทิ ธีโร
กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺติ จ โหติ
ทุกฺขิตสฺส สกฺกจฺจ กโรติ กิจฺจํ
ตถาวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ.

[คำอ่าน]

โย, เว, กะ-ตัน-ยู, กะ-ตะ-เว-ทิ, ที-โร
กัน-ละ-ยา-นะ-มิด-โต, ทัน-หะ-พัด-ติ, จะ, โห-ติ
ทุก-ขิ-ตัด-สะ, สัก-กัด-จะ, กะ-โร-ติ, กิด-จัง
ตะ-ถา-วิ-ทัง, สับ-ปุ-ริ-สัง, วะ-ทัน-ติ

[คำแปล]

ผู้มีปรีชาใด เป็นคนกตัญญูกตเวที มีกัลยาณมิตรสนิทสนมกัน และช่วยทำกิจของมิตรผู้ตกยากโดยเต็มใจ ท่านเรียกคนอย่างนั้นว่า สัตบุรุษ.

(สรภงฺคโพธิสตฺต) ขุ.ชา.จตฺตาฬีส. 27/541.

บุคคลผู้มีความกตัญญูกตเวที คือผู้ที่รู้จักระลึกถึงบุญคุณของผู้มีพระคุณ ไม่ลืมน้ำใจและอุปการคุณที่เคยได้รับ และมีความตั้งใจที่จะตอบแทนอย่างเหมาะสม ไม่ว่าจะเป็นพ่อแม่ ครูบาอาจารย์ หรือผู้ที่เคยช่วยเหลือในยามลำบาก ความกตัญญูจึงเป็นรากฐานของจริยธรรมที่มั่นคงในชีวิตมนุษย์

การตอบแทนบุญคุณคือการกระทำที่แสดงออกถึงความเคารพ ความห่วงใย และการช่วยเหลือกลับคืนในยามที่ผู้มีพระคุณต้องการ การดูแลพ่อแม่ยามชรา การสนับสนุนครูอาจารย์ หรือการช่วยเหลือผู้มีพระคุณในยามวิกฤต ล้วนเป็นการตอบแทนที่มีคุณค่า

ผู้ที่มีมิตรแท้หรือกัลยาณมิตร ย่อมมีพลังใจที่มั่นคง กัลยาณมิตรคือผู้ที่คอยแนะนำในทางที่ดี คอยเตือนเมื่อเราหลงผิด และอยู่เคียงข้างในยามที่ชีวิตตกต่ำ มิตรเช่นนี้มิได้หมายถึงเพื่อนกินเพื่อนเที่ยวทั่วไป แต่คือหมายถึงเพื่อนผู้ร่วมสุขร่วมทุกข์ ร่วมสร้างบุญบารมีสั่งสมความดีด้วยกัน

การช่วยเหลือกันด้วยความเต็มใจ เป็นสิ่งที่สะท้อนถึงจิตใจที่งดงาม มิตรแท้จะไม่ลังเลที่จะยื่นมือเข้าช่วยเมื่อเห็นเพื่อนตกทุกข์ได้ยาก ไม่ใช่เพราะหน้าที่ แต่เพราะความรัก ความเมตตา และความปรารถนาดีต่อกันอย่างแท้จริง

ในช่วงเวลาที่ชีวิตเผชิญกับความทุกข์ ความล้มเหลว หรือความสูญเสีย มิตรแท้จะไม่หายไป แต่จะอยู่เคียงข้าง คอยปลอบโยน ให้กำลังใจ และช่วยเหลืออย่างไม่หวังผลตอบแทน ความสัมพันธ์เช่นนี้จึงเป็นสายใยแห่งความดีที่ยั่งยืน

บุคคลที่มีทั้งความกตัญญูกตเวทีและมีน้ำใจต่อกัลยาณมิตร ท่านเรียกว่า “สัตบุรุษ” คือผู้ที่มีคุณธรรมสูง เป็นคนดีที่ควรยกย่อง สัตบุรุษไม่ใช่เพียงผู้มีความรู้หรือฐานะดี แต่คือผู้ที่มีจิตใจงดงาม มีความเมตตา และดำเนินชีวิตด้วยคุณธรรม

สัตบุรุษมีความซื่อสัตย์สุจริต มีความเสียสละ รู้จักแยกแยะผิดถูก และไม่เอาเปรียบผู้อื่น เขาไม่เพียงแต่ทำดีต่อผู้มีพระคุณและมิตรสหาย แต่ยังขยายความดีไปสู่สังคมโดยรวม เป็นแบบอย่างที่ดีให้แก่ผู้อื่น

บุคคลเช่นนี้จึงเป็นที่เคารพรักของผู้คนรอบข้าง ไม่ว่าจะอยู่ในบทบาทใดในสังคม เขาย่อมได้รับความไว้วางใจและความนับถือ เพราะความดีของเขาเป็นสิ่งที่สัมผัสได้จริง มิใช่เพียงคำพูดหรือภาพลักษณ์ภายนอก

สัตบุรุษย่อมประสบความสุข ไม่ใช่เพราะทรัพย์สินเงินทอง แต่เพราะจิตใจที่สงบเย็น มีความสัมพันธ์ที่ดี มีความรักและความเมตตาเป็นพื้นฐานของชีวิต ความสุขเช่นนี้เป็นความสุขที่ยั่งยืนและไม่ขึ้นอยู่กับสิ่งภายนอก

ด้วยคุณธรรมและความดีที่เขาสั่งสม สัตบุรุษย่อมได้รับโอกาสดี ๆ ในชีวิต ไม่ว่าจะเป็นการงาน ความสัมพันธ์ หรือการพัฒนาตนเอง เขาเป็นผู้ที่คนอยากร่วมงาน อยากอยู่ใกล้ และอยากเรียนรู้จากเขา

บุคคลผู้มีความกตัญญู รู้จักตอบแทนบุญคุณผู้มีคุณ และมีน้ำใจต่อกัลยาณมิตร ย่อมเป็นสัตบุรุษที่ควรยกย่อง เขาเป็นแบบอย่างของการดำเนินชีวิตอย่างมีคุณค่า เป็นแรงบันดาลใจให้ผู้อื่นดำเนินตามเส้นทางแห่งความดี และเป็นผู้ที่โลกต้องการอย่างแท้จริง.