คนบางพวกเหล่าใด ไม่สำรวมในกาม ยังไม่ปราศจากราคะ เป็นผู้บริโภคกาม ในโลกนี้ คนเหล่านั้นถูกตัณหาครอบงำ ลอยไปตามกระแส (ตัณหา) ต้องเป็นผู้เข้าถึงชาติชราร่ำไป

เย เกจิ กาเมสุ อสญฺญตา ชนา
อวีตราคา อิธ กามโภคิโน
ปุนปฺปุนํ ชาติชรูปคา หิ เต
ตณฺหาธิปนฺนา อนุโสตคามิโน.

[คำอ่าน]

เย, เก-จิ, กา-เม-สุ, อะ-สัน-ยะ-ตา, ชะ-นา
อะ-วี-ตะ-รา-คา, อิ-ทะ, กา-มะ-โพ-คิ-โน
ปุ-นับ-ปุ-นัง, ชา-ติ-ชะ-รู-ปะ-คา, หิ, เต
ตัน-หา-ทิ-ปัน-นา, อะ-นุ-โส-ตะ-คา-มิ-โน

[คำแปล]

“คนบางพวกเหล่าใด ไม่สำรวมในกาม ยังไม่ปราศจากราคะ เป็นผู้บริโภคกาม ในโลกนี้ คนเหล่านั้นถูกตัณหาครอบงำ ลอยไปตามกระแส (ตัณหา) ต้องเป็นผู้เข้าถึงชาติชราร่ำไป.”

(พุทฺธ) องฺ.จตุกฺก. 21/7.

คำว่า “ไม่สำรวมในกาม” หมายถึง การไม่ระวังหรือไม่ยับยั้งในการกระทำหรือความต้องการที่เกี่ยวข้องกับกามารมณ์ (ความพอใจในรูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส) การสำรวมในกาม หมายถึงการควบคุมความปรารถนาทางกามารมณ์ให้อยู่ในกรอบของศีลธรรม และไม่ปล่อยให้ความปรารถนาทางโลกียะเข้าครอบงำจนเป็นเหตุให้เกิดการกระทำที่ผิดศีล

“ไม่สำรวมในกาม” ถือเป็นหนึ่งในพฤติกรรมที่ขัดขวางการเจริญในทางธรรม เพราะกามารมณ์เป็นเหตุที่ทำให้จิตใจฟุ้งซ่าน ติดข้องในสิ่งที่ไม่เป็นสาระ ส่งผลให้ผู้ปฏิบัติไม่มีสมาธิหรือปัญญาที่เพียงพอในการพิจารณาธรรม นำไปสู่การเกิดทุกข์และการเวียนว่ายตายเกิดตามวัฏจักรของกิเลส

คำว่า “ยังไม่ปราศจากราคะ” หมายถึง การที่บุคคลยังคงมีความยึดติดหรือยังไม่สามารถละทิ้งความต้องการทางกามารมณ์หรือความปรารถนาทางโลก (ราคะ) ได้อย่างสมบูรณ์ ราคะ หมายถึง ความอยาก ความพึงพอใจ หรือความกำหนัดในรูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส ซึ่งเป็นหนึ่งในกิเลสหลักที่ทำให้จิตใจไม่สงบและหลงติดอยู่ในวัฏสงสาร

การที่ “ยังไม่ปราศจากราคะ” หมายถึง บุคคลนั้นยังคงมีความยึดติดในโลกธรรม ยังคงมีกิเลสที่เกี่ยวข้องกับความอยากทางกามารมณ์อยู่ ซึ่งขัดขวางไม่ให้เกิดความสงบทางจิตและปัญญาอย่างสมบูรณ์ ราคะเป็นสิ่งที่ทำให้จิตใจฟุ้งซ่านและนำไปสู่การทำกรรมที่เป็นไปในทางที่ไม่เป็นประโยชน์ เช่น การกระทำที่ผิดศีล หรือการหลงอยู่ในความสุขทางโลกจนไม่สามารถพัฒนาจิตไปสู่การหลุดพ้นจากทุกข์

คำว่า “เป็นผู้บริโภคกาม” หมายถึง บุคคลที่ใช้ชีวิตหรือดำเนินชีวิตด้วยการแสวงหาความสุขและความพอใจจากกามารมณ์ ซึ่งครอบคลุมถึงความสุขทางประสาทสัมผัสต่าง ๆ เช่น รูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส การบริโภคกามนั้นเกี่ยวข้องกับการยินดีในสิ่งที่ให้ความพึงพอใจทางกายและใจ โดยบุคคลดังกล่าวมักมีความหมกมุ่นหรือยึดติดอยู่กับกามคุณ และแสวงหาความสุขจากสิ่งเหล่านี้เป็นหลักในการดำเนินชีวิต

การเป็น “ผู้บริโภคกาม” นั้นถือว่าเป็นสิ่งที่ขัดกับหลักการพัฒนาจิตใจในทางธรรม เพราะการหลงใหลในกามจะทำให้จิตใจฟุ้งซ่าน ติดข้อง และไม่สามารถมีสมาธิหรือปัญญาที่พอเพียงในการเห็นสัจธรรมที่แท้จริง กามารมณ์เป็นสาเหตุหนึ่งของทุกข์ เพราะเมื่อเกิดความพอใจในสิ่งใด บุคคลย่อมอยากครอบครองสิ่งนั้น และเมื่อไม่ได้ดังหวัง ก็จะเกิดความทุกข์ตามมา

คำว่า “ถูกตัณหาครอบงำ” หมายถึง การที่จิตใจของบุคคลถูกครอบงำหรือถูกควบคุมโดย “ตัณหา” ซึ่งเป็นความอยากหรือความทะยานอยากในสิ่งต่าง ๆ ตัณหานั้นเป็นหนึ่งในเหตุปัจจัยที่ทำให้เกิดทุกข์ โดยในพระพุทธศาสนาตัณหาถูกแบ่งออกเป็น 3 ประเภทหลัก คือ

1. กามตัณหา (ความอยากในกาม) คือ ความปรารถนาในสิ่งที่นำมาซึ่งความสุขทางประสาทสัมผัส เช่น รูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส
2. ภวตัณหา (ความอยากมี อยากเป็น) คือ ความปรารถนาให้ตนเองมีอัตตา มีตัวตนในสิ่งต่าง ๆ หรืออยากได้ตำแหน่ง ความสำเร็จ และความสุขทางโลก
3. วิภวตัณหา (ความอยากไม่ให้มี ไม่ให้เป็น) คือ ความปรารถนาให้สิ่งที่ไม่พึงปรารถนาหายไป หรือความอยากให้สิ่งที่ไม่ชอบหมดสิ้นไป

เมื่อบุคคล “ถูกตัณหาครอบงำ” หมายถึง การที่บุคคลนั้นถูกขับเคลื่อนโดยความอยากในสิ่งต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นกาม ความปรารถนาในวัตถุสิ่งของ หรือการหลีกหนีจากสิ่งที่ไม่พึงปรารถนา ตัณหานั้นจะทำให้จิตใจไม่สงบ ฟุ้งซ่าน และนำไปสู่การกระทำที่สร้างทุกข์เพิ่มขึ้น เช่น การโลภ การโกรธ หรือการยึดติดในสิ่งที่ไม่เที่ยง ซึ่งทำให้บุคคลนั้นไม่สามารถหลุดพ้นจากทุกข์ได้

คำว่า “ลอยไปตามกระแส” หมายถึง การที่บุคคลปล่อยให้ชีวิตและจิตใจถูกควบคุมหรือถูกครอบงำโดย “ตัณหา” ซึ่งหมายถึงความทะยานอยาก ความปรารถนา หรือความอยากในสิ่งต่าง ๆ โดยไม่ได้พยายามควบคุมหรือพิจารณาให้รอบคอบ

การ “ลอยไปตามกระแส” สื่อถึงการที่บุคคลถูกขับเคลื่อนโดยความต้องการเหล่านี้อย่างไม่รู้ตัวหรือไม่มีการควบคุม ซึ่งมักนำไปสู่การกระทำที่ผิดศีล ผิดธรรม และทำให้จิตใจห่างไกลจากความสงบสุขแท้จริง เพราะการไหลไปตามตัณหานั้นจะนำไปสู่ความโลภ ความโกรธ และความหลง ทำให้ไม่สามารถพ้นจากวัฏสงสารและทุกข์ได้

บุคคลผู้มีลักษณะดังกล่าว ย่อมต้องเวียนว่ายตายเกิดอยู่ร่ำไป เข้าถึงความเกิด ความแก่ ความเจ็บ และความตาย ประสบกับทุกข์ใหญ่ในวัฏสงสารอย่างไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้.