คติที่ไปจากโลกนี้ของสัตบุรุษและอสัตบุรุษต่างกัน คืออสัตบุรุษไปนรก สัตบุรุษไปสวรรค์
ตสฺมา สตญฺจ อสตญฺจ นานา โหติ อิโต คติ
อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ สนฺโต สคฺคปรายนา.
[คำอ่าน]
ตัด-สะ-หมา, สะ-ตัน-จะ, อะ-สะ-ตัน-จะ นา-นา, โห-ติ, อิ-โต, คะ-ติ
อะ-สัน-โต, นิ-ระ-ยัง, ยัน-ติ สัน-โต, สัก-คะ-ปะ-รา-ยะ-นา
[คำแปล]
“(เพราะธรรมของสัตบุรุษยากที่อสัตบุรุษจะประพฤติตาม) คติที่ไปจากโลกนี้ของสัตบุรุษและอสัตบุรุษจึงต่างกัน คืออสัตบุรุษไปนรก สัตบุรุษไปสวรรค์.”
(พุทฺธ) ขุ.ชา.มหา. 28/435.
คำว่า “สัตบุรุษ” หมายถึง คนดีมีศีลธรรมประจำใจ และดำรงตนอยู่ในคุณธรรมที่ถูกต้องและเหมาะสม คนเหล่านี้มีจิตใจที่สะอาด บริสุทธิ์ และมีความเมตตาต่อเพื่อนมนุษย์ รวมถึงมีความตั้งใจที่จะปฏิบัติในสิ่งที่ดีงามและเว้นจากสิ่งที่ชั่วร้าย การดำเนินชีวิตของสัตบุรุษจึงเป็นการดำเนินชีวิตที่สอดคล้องกับวิถีแห่งพระพุทธศาสนา ไม่ว่าจะเป็นการกระทำทางกาย วาจา หรือใจ ล้วนเป็นไปตามแนวทางที่ถูกต้อง
ในทางตรงกันข้าม คำว่า “อสัตบุรุษ” หมายถึง บุคคลที่ไม่มีศีลธรรมประจำใจ ดำรงตนอยู่ในความชั่วร้าย ทำบาปกรรม และไม่สนใจในการปฏิบัติธรรม อสัตบุรุษเหล่านี้มักจะมีพฤติกรรมที่เป็นอันตรายทั้งต่อตนเองและผู้อื่น ทั้งในทางกายและทางจิตใจ การกระทำของพวกเขาเป็นไปในทางละเลยในศีลธรรม ไม่เป็นไปในทางที่ดีงาม
สัตบุรุษนั้น เมื่อดำรงตนอยู่ในศีลธรรมอันดี ประพฤติดีปฏิบัติชอบตามแนวทางที่พระพุทธเจ้าทรงสอน ไม่เบียดเบียนผู้อื่น และเว้นจากการทำบาปทั้งหลาย เมื่อตายไปแล้วย่อมไปสู่สุคติภูมิ ซึ่งเป็นภูมิที่มีความสุข ความเจริญรุ่งเรือง และความสงบสุขทั้งทางกายและจิตใจ การดำเนินชีวิตในลักษณะนี้ไม่เพียงแต่จะทำให้ตนเองพบกับความสุขในปัจจุบัน แต่ยังเป็นการสร้างบุญบารมีที่จะนำไปสู่ความสุขในภพหน้าด้วย
ในทางกลับกัน อสัตบุรุษที่ไม่ดำรงตนอยู่ในศีลธรรม ทำบาปกรรมเป็นอันมาก เมื่อตายไปแล้วย่อมไปสู่ทุคติภูมิ ซึ่งเป็นภูมิที่เต็มไปด้วยความทุกข์ ความเสื่อมโทรม และปราศจากความสุขความเจริญ การกระทำในทางที่ไม่ดีนั้น นอกจากจะทำให้ตนเองและผู้อื่นได้รับความเดือดร้อนในปัจจุบันแล้ว ยังเป็นเหตุให้นำพาตนเองไปสู่ทุคติภูมิหลังความตายอีกด้วย
ดังนั้น เมื่อเรายังมีชีวิตอยู่ พึงดำเนินตามวิถีของสัตบุรุษ ดำรงตนอยู่ในศีลธรรม และปฏิบัติในสิ่งที่ดีงาม การกระทำเช่นนี้ไม่เพียงแต่จะช่วยให้เราพบกับความสุขในชีวิตประจำวัน แต่ยังเป็นวิถีทางไปสู่ความสุขความเจริญในภพหน้าเช่นกัน สัตบุรุษจึงเป็นตัวอย่างของการดำรงชีวิตที่ควรถือปฏิบัติเพื่อสร้างสรรค์ชีวิตที่มีคุณค่าและเปี่ยมไปด้วยความสงบสุขทั้งในปัจจุบันและในอนาคต.