คนเหล่าใดเขลา มีปัญญาทราม มีความคิดเลว ถูกความหลงปกคลุม คนเช่นนั้น ย่อมติดเครื่องผูกอันมารทอดไว้นั้น
เย จ โข พาลา ทุมฺเมธา ทุมฺมนฺตี โมหปารุตา
ตาทิสา ตตฺถ รชฺชนฺติ มารกฺขิตฺตสฺมิ พนฺธเน.
[คำอ่าน]
เย, จะ, โข, พา-ลา, ทุม-เม-ทา ทุม-มัน-ตี, โม-หะ-ปา-รุ-ตา
ตา-ทิ-สา, ตัด-ถะ, รัด-ชัน-ติ มา-รัก-ขิด-ตัด-สะ-มิ, พัน-ทะ-เน
[คำแปล]
“คนเหล่าใดเขลา มีปัญญาทราม มีความคิดเลว ถูกความหลงปกคลุม คนเช่นนั้น ย่อมติดเครื่องผูกอันมารทอดไว้นั้น.”
(นนฺทกเถร) ขุ.เถร. 26/312.
ในทางพระพุทธศาสนา การที่บุคคลจะหลุดพ้นจากทุกข์และวัฏสงสาร จำเป็นต้องมีปัญญาในการรู้เท่าทันความจริงของชีวิต การขาดปัญญาในการเห็นธรรมถือว่าเป็นลักษณะของคนเขลา คนเขลาในที่นี้ หมายถึง ผู้ที่ไม่มีความเข้าใจในสัจธรรมของโลกและชีวิต ไม่รู้เท่าทันความเป็นจริงของสิ่งต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น ล้วนเป็นไปตามกฎแห่งไตรลักษณ์ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา การที่บุคคลขาดความเข้าใจในธรรมะเหล่านี้ ทำให้เขาไม่สามารถเดินไปสู่ทางแห่งการหลุดพ้นได้
คนที่มีปัญญาทราม มักมีความคิดเลวร้าย หมายถึง ความคิดที่เป็นมโนทุจริต คิดไปในทางที่ไม่เป็นประโยชน์ ทั้งต่อตนเองและผู้อื่น ความคิดเลวเหล่านี้ มักนำพาความทุกข์มาสู่ตนเอง สร้างความขัดแย้งและปัญหาให้เกิดขึ้นในชีวิตประจำวัน คนที่มีความคิดเลวร้ายย่อมมีแนวโน้มที่จะตัดสินใจในทางที่ผิด หลงผิดคิดว่าการกระทำเหล่านั้นจะนำมาซึ่งความสุข แต่แท้จริงแล้ว กลับยิ่งนำพาทุกข์เข้ามาสู่ชีวิต
เมื่อปัญญามืดบอดและถูกปกคลุมด้วยความหลง ความหลงในที่นี้หมายถึง การที่บุคคลไม่รู้จักความเป็นจริงของอริยสัจสี่ ซึ่งเป็นความจริงอันประเสริฐที่ประกอบด้วย ทุกข์ สมุทัย นิโรธ และมรรค เมื่อบุคคลถูกความหลงครอบงำ เขาจะหลงมัวเมาในสิ่งที่ไม่เป็นสาระ มองเห็นความสุขชั่วคราวเป็นสิ่งที่มีคุณค่า เขาไม่สามารถมองเห็นทางที่จะพ้นจากความทุกข์ได้ จึงหลงวนอยู่ในวงจรของการเกิดและดับอย่างไม่มีที่สิ้นสุด
กามคุณห้าประการ หรือเครื่องผูกอันมารทอดไว้ เป็นสิ่งที่ผูกพันจิตใจของสัตว์ทั้งหลายให้อยู่ในวัฏสงสาร กามคุณเหล่านี้ ประกอบไปด้วย รูป เสียง กลิ่น รส และสัมผัส ทั้งหมดนี้เป็นสิ่งที่ดึงดูดให้คนเราติดอยู่ในความยินดีความพอใจในโลก ยิ่งบุคคลใดถูกความหลงครอบงำมากเท่าไร ก็ยิ่งถูกกามคุณเหล่านี้ตรึงไว้มากขึ้น
คนเขลาที่มีปัญญาทราม มีความคิดเลว ถูกความหลงปกคลุม จึงถูกกามคุณทั้งห้าประการผูกมัดไว้กับวัฏสงสาร ไม่สามารถหลุดพ้นจากวงจรแห่งการเกิดและดับได้ การติดอยู่กับกามคุณทำให้บุคคลไม่สามารถเข้าถึงสภาวะนิพพานได้ เพราะจิตยังคงถูกผูกพันอยู่กับความพอใจในรูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส ซึ่งเป็นสิ่งชั่วคราว
หากบุคคลต้องการหลุดพ้นจากวัฏสงสาร จำเป็นต้องละทิ้งกามคุณทั้งห้า และหันมาปฏิบัติธรรมให้รู้เท่าทันความจริงของชีวิต รู้ว่าทุกสิ่งล้วนไม่เที่ยง ไม่ใช่ตัวตน เมื่อจิตปล่อยวางจากความยึดมั่นถือมั่นในกามคุณ บุคคลนั้นย่อมสามารถเดินไปสู่ทางแห่งการหลุดพ้นได้.