ผู้ใด ไม่โกรธ ไม่สะดุ้ง ไม่โอ้อวด ไม่รำคาญ พูดด้วยปัญญา ไม่ฟุ้งซ่าน ผู้นั้นแลชื่อว่า เป็นมุนี มีวาจาสำรวมแล้ว

อกฺโกธโน อสนฺตาสี     อวิกตฺถี อกุกฺกุโจ
มนฺตาภาณี อนุทฺธโต     ส เว วาจายโต มุนิ.

[คำอ่าน]

อัก-โก-ทะ-โน, อะ-สัน-ตา-สี…..อะ-วิ-กัด-ถี, อะ-กุก-กุ-โจ
มัน-ตา-พา-นี, อะ-นุด-ทะ-โต…..สะ, เว, วา-จา-ยะ-โต, มุ-นิ

[คำแปล]

“ผู้ใด ไม่โกรธ ไม่สะดุ้ง ไม่โอ้อวด ไม่รำคาญ พูดด้วยปัญญา ไม่ฟุ้งซ่าน ผู้นั้นแลชื่อว่า เป็นมุนี มีวาจาสำรวมแล้ว.”

(พุทฺธ) ขุ.สุ. 25/500, ขุ.มหา. 29/257.

การไม่โกรธ คือการควบคุมอารมณ์และจิตใจไม่ให้ถูกครอบงำด้วยความโกรธ ซึ่งเป็นอารมณ์ที่เกิดจากความไม่พอใจ ความไม่สมหวัง หรือการเผชิญหน้ากับสถานการณ์ที่ไม่พึงประสงค์ การไม่โกรธจึงเป็นการฝึกจิตให้มั่นคงและไม่ถูกกระทบจากสิ่งรอบข้าง

การไม่สะดุ้ง คือการมีความมั่นคงภายใน ไม่หวั่นไหวต่อการเปลี่ยนแปลงหรือสิ่งที่เกิดขึ้นในชีวิต การไม่สะดุ้งหมายถึงการไม่ตกใจหรือกลัวเมื่อเผชิญกับสถานการณ์ที่ท้าทายหรือไม่คาดคิด ซึ่งเป็นลักษณะของผู้ที่มีจิตใจที่แข็งแกร่งและมั่นคง

การไม่โอ้อวด คือการไม่แสดงออกถึงความเย่อหยิ่งหรือความทะนงตน ไม่ว่าตนเองจะมีความสามารถหรือคุณธรรมอย่างไรก็ตาม ผู้ที่ไม่โอ้อวดจะดำเนินชีวิตด้วยความเรียบง่ายและมีความถ่อมตัว ซึ่งเป็นการแสดงออกถึงความเข้าใจในธรรมชาติของชีวิตและความไม่ยึดติดในสิ่งที่เป็นเพียงชั่วคราว

การไม่รำคาญ คือการไม่ให้ความรู้สึกขุ่นเคืองหรือไม่พอใจมารบกวนจิตใจของตนเอง การไม่รำคาญคือการยอมรับสถานการณ์และสิ่งรอบข้างอย่างมีสติและไม่ปล่อยให้สิ่งเล็กน้อยมาทำให้จิตใจไม่สงบ

การพูดด้วยปัญญา หมายถึงการใช้คำพูดที่มีเหตุผล มีความรอบคอบ และสะท้อนถึงความรู้และความเข้าใจในสิ่งที่พูด การพูดด้วยปัญญาคือการสื่อสารที่ไม่เพียงแต่เน้นความถูกต้องและความเหมาะสม แต่ยังคำนึงถึงผลกระทบต่อผู้อื่นและความเป็นไปได้ของคำพูดที่จะนำพาไปสู่ความดีและความสงบ

การไม่ฟุ้งซ่าน หมายถึงการรักษาจิตใจให้อยู่ในความสงบ ไม่ให้ความคิดหรือความรู้สึกที่วุ่นวายและไม่สำคัญมารบกวน การไม่ฟุ้งซ่านคือการมีสมาธิและสติที่มั่นคง ซึ่งเป็นคุณสมบัติของผู้ที่มีจิตใจที่มีระเบียบและรู้จักควบคุมตนเอง

การที่บุคคลสามารถปฏิบัติตามหลักการเหล่านี้ได้ สะท้อนถึงการเข้าถึงสภาวะของ “มุนี” ซึ่งในบริบทนี้หมายถึงผู้ที่มีความสงบภายในและมีปัญญาอย่างลึกซึ้ง การเป็นมุนีไม่ใช่เพียงแค่การแสดงออกทางพฤติกรรมภายนอก แต่เป็นการแสดงออกถึงความสงบสุขภายในที่เกิดจากการปฏิบัติตามหลักธรรมอย่างแท้จริง

วาจาสำรวมเป็นหนึ่งในเครื่องหมายของผู้ที่มีสภาวะจิตที่สูงส่ง วาจาสำรวมหมายถึงการใช้คำพูดที่สะอาด มีเหตุผล และไม่ทำร้ายผู้อื่น ทั้งยังเป็นการแสดงถึงการควบคุมตนเองและการมีสติสัมปชัญญะในทุกคำพูด การมีวาจาสำรวมเป็นคุณสมบัติที่นำไปสู่การสร้างความสงบสุขและการได้รับความเคารพจากผู้อื่น

การที่บุคคลสามารถปฏิบัติตามหลักการนี้ได้อย่างสมบูรณ์ จะนำไปสู่การมีชีวิตที่สงบสุข มั่นคง และเป็นที่เคารพของผู้อื่น ทั้งยังเป็นการพัฒนาตนเองให้ก้าวหน้าในทางธรรม และเป็นการดำเนินชีวิตที่มีความหมายและมีคุณค่า.