พึงศึกษาวิเวก ซึ่งเป็นคุณอันสูงสุดของพระอริยะทั้งหลาย ไม่ถือตัวว่าเป็นผู้ประเสริฐเพราะวิเวกนั้น ผู้นั้นแล ชื่อว่าปฏิบัติใกล้นิพพาน
วิเวกญฺเญว สิกฺเขถ เอตทริยานมุตฺตมํ
เตน เสฏฺโฐ น มญฺเญถ ส เว นิพฺพานสนฺติเก.
[คำอ่าน]
วิ-เว-กัน-เย-วะ, สิก-เข-ถะ…..เอ-ตะ-ทะ-ริ-ยา-นะ-มุด-ตะ-มัง
เต-นะ, เสด-โถ, นะ, มัน-เย-ถะ…..สะ, เว, นิบ-พา-นะ-สัน-ติ-เก
[คำแปล]
“พึงศึกษาวิเวก ซึ่งเป็นคุณอันสูงสุดของพระอริยะทั้งหลาย ไม่ถือตัวว่าเป็นผู้ประเสริฐเพราะวิเวกนั้น ผู้นั้นแล ชื่อว่าปฏิบัติใกล้นิพพาน.”
(พุทฺธ) ขุ.สุ. 25/494, ข.มหา. 29/191.
วิเวก แปลว่า ความสงบ หรือ ความสงัด มี 3 ประการ คือ
- กายวิเวก คือ การปลีกตัวออกจากหมู่คณะ แสวงหาสถานที่อันสงบสงัดเหมาะแก่การปฏิบัติกัมมัฏฐานเพื่อความสงบสงัดแห่งจิตใจ
- จิตตวิเวก คือ การทำจิตของตนให้ปราศจากความวุ่นวายฟุ้งซ่าน เข้าถึงความสงบ โดยสาระได้แก่สงบจากนิวรณ์ทั้ง 5 ประการ
- อุปธิวิเวก คือ ความสงัดจากอุปธิ อันได้แก่ กรรมกิเลส ขันธ์ และอภิสังขาร
วิเวกทั้ง 3 ประการนั้นเป็นคุณอันสูงสุดของพระอริยบุคคลทั้งหลาย พระอริยบุคคลเหล่านั้นท่านละกรรมกิเลสได้ในระดับต่าง ๆ กันตามอริยมรรคอริยผลที่ตนเข้าถึง
บุคคลผู้ปฏิบัติตามแนวทางแห่งวิเวกทั้ง 3 ประการนั้นชื่อว่าดำเนินตามทางแห่งพระอริยะ หรือเพื่อเข้าถึงความเป็นพระอริยะ และเมื่อเข้าถึงวิเวกในแต่ละระดับได้แล้วก็ไม่มีความถือตัวว่าตนเองเป็นผู้ประเสริฐเพราะความวิเวกนั้น ๆ ย่อมได้ชื่อว่าเข้าใกล้พระนิพพาน และเมื่อปฏิบัติจนเข้าถึงวิเวกขั้นสูงสุดคือความสงัดจากกิเลสตัณหาทั้งปวงได้แล้ว ผู้นั้นย่อมเข้าถึงพระนิพพานอย่างแท้จริง.