สิ่งที่รัก (อื่น) เสมอด้วยตน ไม่มี ทรัพย์ (อื่น) เสมอด้วยข้าวเปลือก ไม่มี ฯลฯ

นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ     นตฺถิ ธญฺญสมํ ธนํ
นตฺถิ ปญฺญาสมา อาภา     วุฏฺฐิ เว ปรมา สรา.

[คำอ่าน]

นัด-ถิ, อัด-ตะ-สะ-มัง, เป-มัง………นัด-ถิ, ทัน-ยะ-สะ-มัง, ทะ-นัง
นัด-ถิ, ปัน-ยา-สะ-มา, อา-พา…………วุด-ถิ, เว, ปะ-ระ-มา, สะ-รา

[คำแปล]

“สิ่งที่รัก (อื่น) เสมอด้วยตน ไม่มี, ทรัพย์ (อื่น) เสมอด้วยข้าวเปลือก ไม่มี, แสงสว่าง (อื่น) เสมอด้วยปัญญา ไม่มี, ฝนแลเป็นสระอย่างยิ่ง.”

(พุทฺธ) สํ.ส. 15/9.

สิ่งที่รัก (อื่น) เสมอด้วยตน ไม่มี

ความรัก เชื่อกันว่าเป็นสิ่งที่งดงาม เพราะความรัก ทำให้คนมีความปรารถนาดีต่อกัน ความรัก ทำให้คนเมตตาปรานีกัน ความรัก ทำให้คนทะนุถนอมกัน ความรัก ทำให้คนช่วยเหลือกัน

แต่ความรักที่คนอื่นมีให้เรา ไม่เท่ากับความรักที่เขามีให้ตนเอง ความรักที่เรามีให้คนอื่น ก็ไม่เท่ากับความรักที่เรามีให้ตนเอง ท่านจึงกล่าวว่า “สิ่งที่รักอื่น เสมอด้วยตน ไม่มี” ความหมายก็คือ ไม่มีใครรักคนอื่นมากกว่าตัวเอง นั่นเอง

พูดมาถึงตรงนี้ บางคนอาจจะเถียง บางคนอาจจะบอกว่า ไม่จริงหรอก ผมรักแฟนผมมากกว่าตัวผมเองเสียอีก

แต่เมื่อลองพิจารณาให้ลึกซึ้งแล้ว คุณจะเห็นได้ว่า ทำไมคุณถึงรักแฟนของคุณ ที่คุณรักแฟนของคุณมากจนคุณสามารถพูดได้ว่า คุณรักแฟนของคุณมากกว่ารักตัวคุณเองเสียอีก นั่นก็เป็นเพราะ คุณมีความสุขที่ได้รัก คุณมีความสุขที่มีเขาเป็นแฟน ที่คุณรักแฟนของคุณมากขนาดนั้น ก็เพื่อความสุขของตัวคุณเองนั่นแหละ ทีนี้จะพูดได้ไหมว่า คุณรักแฟนคุณมากกว่ารักตัวคุณเอง

ก็เป็นอันสรุปว่า คนอื่น ไม่ว่าเขาจะรักเราขนาดไหน เขาก็รักตัวเขาเองมากกว่า หรือแม้แต่ตัวเราเอง ถึงจะรักคนอื่นมากขนาดไหนก็ตาม แต่ท้ายที่สุดแล้ว ความรักที่มีให้คนอื่น ก็ไม่เทียบเท่าความรักที่เรามีให้ตัวเอง โดยธรรมชาติของมนุษย์แล้ว ย่อมรักตัวเองมากกว่าคนอื่นหรือสิ่งอื่น ด้วยอาการอย่างนี้

ทรัพย์ (อื่น) เสมอด้วยข้าวเปลือก ไม่มี

คำว่า ข้าวเปลือก หมายความรวมทั้งข้าวและอาหารที่เราจำเป็นต้องบริโภคในแต่ละวัน ทรัพย์สิ้นทั้งหลายบนโลกใบนี้ ไม่มีสิ่งใดมีค่าเทียมเท่าข้าวปลาอาหาร

ทรัพย์สินอื่น ไม่ว่าจะเป็นเงินทองกองแก้ว หรือของมีค่าอื่นใดก็ตาม ที่เราขวนขวายพยายามแสวงหามา เราก็แสวงหามาเพื่อแลกข้าวปลาอาหาร เพราะข้าวปลาอาหารนี่แหละคือสิ่งที่เราจำเป็นต้องมีต้องใช้ เป็นสิ่งที่มนุษย์เราขาดไม่ได้ เพราะหากไม่มีข้าวปลาอาหารเสียแล้ว เราก็ไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้

เรายอมจ่ายเงินเพื่อซื้อข้าวปลาอาหาร เรายอมใช้ทรัพย์สินอื่น ๆ บรรดามี แลกกับข้าวปลาอาหาร ดังนั้น จึงสามารถกล่าวได้ว่า ไม่มีทรัพย์สินอื่นใดที่จะมีคุณค่าเทียมเท่าข้าวปลาอาหารเลย

แสงสว่าง (อื่น) เสมอด้วยปัญญา ไม่มี

แสงสว่างอื่น ๆ บนโลก เป็นแสงที่ทำให้เราสามารถมองเห็น ทำให้เราใช้ชีวิตประจำวันได้ ทำให้เราสามารถทำงานได้ นับเป็นสิ่งที่สำคัญมากสำหรับการใช้ชีวิตในโลก ถ้าขาดแสงสว่างไปเสียแล้ว ชีวิตของคนและสัตว์ทั้งหลายคงลำบากขึ้นหลายเท่าตัวทีเดียว

ปัญญา ท่านเปรียบเหมือนแสงสว่าง เพราะปัญญาเป็นสิ่งที่ทำให้เราเห็นช่องทางในการดำเนินชีวิต เพราะมีปัญญา เราจึงสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ เพราะมีปัญญา เราจึงสามารถแก้ปัญหาต่าง ๆ ได้ เพราะมีปัญญา เราจึงสามารถช่วยเหลือตัวเองได้ในยามที่ต้องลำบาก

ถ้าขาดปัญญา ถึงแม้โลกจะสว่างไสวไปทั้งดวง เราก็จะไม่สามารถดำเนินชีวิตได้ เพราะคิดอะไรไม่เป็น หาหนทางสว่างไม่เจอ แก้ปัญหาใด ๆ ไม่ได้ ถ้าขาดปัญญา ถึงโลกจะสว่างทั้งกลางวันและกลางคืน ชีวิตก็จะเหมือนอยู่ในความมืด คงไม่ต่างอะไรกับควายตาบอดที่เดินอยู่ในป่ารก

มนุษย์สร้างไฟฟ้ามาใช้ให้แสงสว่างในเวลากลางคืนได้ ก็เพราะปัญญา มนุษย์ สร้างอาคารบ้านเรือนมากันแดดกันฝนได้ ก็เพราะปัญญา พระพุทธเจ้า แสวงหาหนทางดับทุกข์จนพบ ตรัสรู้พระอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ แล้วนำมาสั่งสอนพวกเราเหล่าสาวกให้รู้ตามได้ ก็เพราะปัญญา

มนุษย์ใช้ปัญญากำจัดทุกข์ได้ แต่ใช้แสงอาทิตย์กำจัดทุกข์ไม่ได้ ใช้ไฟฟ้ากำจัดทุกข์ก็ไม่ได้ ดังนั้น จึงสามารถกล่าวได้ว่า “แสงสว่าง (อื่น) เสมอด้วยปัญญา ไม่มี”

ฝนแลเป็นสระอย่างยิ่ง

สระน้ำที่มีน้ำเต็มเปี่ยม ให้ปูปลาได้อาศัย ให้เราได้ใช้ทำการเกษตร น้ำนั้นก็มาจากฝน ห้วย หนอง คลอง บึง ทั้งหลาย ที่มีน้ำอุดมสมบูรณ์ น้ำนั้นก็มาจากฝน ทะเลที่แสนกว้างใหญ่ มีน้ำใส ๆ ให้สัตว์ทะเลทั้งหลายได้อาศัย น้ำนั้นก็มาจากฝน

ถ้าขาดฝนเสียแล้ว น้ำในสระก็จะไม่มี น้ำในห้วย หนอง คลอง บึง หรือในทะเล ก็จะไม่มี โลกนี้ทั้งโลกก็จะกลายเป็นโลกที่เหือดแห้ง ดังนั้น จึงกล่าวได้ว่า ฝนเป็นสระอย่างยิ่ง.