อาจารย์ แปลว่า ผู้ประพฤติการอันเกื้อกูลแก่ศิษย์ ผู้ที่ศิษย์พึงประพฤติด้วยความเอื้อเฟื้อ ผู้สั่งสอนวิชาและอบรมดูแลความประพฤติ แบ่งเป็น 4 ประเภท คือ
1. ปัพพัชชาจารย์
ปัพพัชชาจารย์ อาจารย์ในบรรพชา คือ ท่านผู้ให้สิกขาบทในการบรรพชา ในขณะกุลบุตรบรรพชาเป็นสามเณร ต้องมีอาจารย์ผู้ให้สิกขาบท ปัพพัชชาจารย์ หมายเอาอาจารย์นั้น
2. อุปสัมปทาจารย์
อุปสัมปทาจารย์ อาจารย์ในอุปสมบท คือ ท่านผู้สวดกรรมวาจาในอุปสมบทกรรม ในขณะที่กุลบุตรอุปสมบทเป็นพระภิกษุ จะต้องมีอาจารย์ผู้สวดกรรมวาจาในอุปสมบทกรรมนั้น การอุปสมบทจึงจะสมบูรณ์บริบูรณ์ อุปสัมปทาจารย์ หมายเอาอาจารย์นั้น
3. นิสสยาจารย์
นิสสยาจารย์ อาจารย์ผู้ให้นิสัย คือ ท่านที่ตนไปขอถือนิสัยเป็นอันเตวาสิก คือยอมตนเป็นศิษย์อยู่ในปกครอง ภิกษุผู้อุปสมบทยังไม่ครบ 5 พรรษา ยังไม่เป็นนิสสัยมุตตกะ เมื่อไปอยู่ในสำนักอื่น จะต้องเข้าหาภิกษุรูปหนึ่งผู้เป็นนิสสัยมุตตกะ เพื่อขอนิสสัยจากท่าน คือเข้าไปอาศัยท่านขอให้ท่านเป็นอาจารย์คอยแนะนำพร่ำสอนและปกครองนั่นเอง นิสสยาจารย์ หมายเอาอาจารย์นั้น
4. อุทเทสาจารย์ หรือ ธัมมาจารย์
อุทเทสาจารย์ หรือ ธัมมาจารย์ อาจารย์ผู้ให้อุเทศ หรือ อาจารย์ผู้สอนธรรม คือ ท่านที่สั่งสอนให้วิชาความรู้ โดยหลักวิชาก็ดี เป็นที่ปรึกษาไต่ถามค้นคว้าก็ดี
บางแห่งเติม โอวาทาจารย์ อาจารย์ผู้ให้โอวาท คืออบรมตักเตือนแนะนำเป็นครั้งคราวเข้าอีก รวมเป็น อาจารย์ 5
