
ตณฺหา ชเนติ ปุริสํ………..จิตฺตมสฺส วิธาวติ
สตฺโต สํสารมาปาทิ…..ทุกฺขมสฺส มหพฺภยํ.
[คำอ่าน]
ตัน-หา, ชะ-เน-ติ, ปุ-ริ-สัง………จิด-ตะ-มัด-สะ, วิ-ทา-วะ-ติ
สัด-โต, สัง-สา-ระ-มา-ปา-ทิ…ทุก-ขา, นะ, ปะ-ริ-มุด-จะ-ติ
[คำแปล]
“ตัณหายังคนให้เกิด จิตของเขาย่อมวิ่งพล่าน สัตว์ยังท่องเที่ยวไป จึงมีทุกข์เป็นภัยใหญ่.”
(พุทฺธ) สํ.ส. 15/51.
ตัณหา คือ ความทะยานอยาก มี 3 อย่าง คือ
กามตัณหา ความทะยานอยากในกาม คือความยินดีปรารถนาในกามคุณ 5 อันได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส และโผฏฐัพพะ อันน่าปรารถนาน่าพอใจ
ภวตัณหา ความทะยานอยากในภพ คือ ความอยากมีอยากเป็น รวมไปถึงความอยากเกิดในภพต่าง ๆ ที่ประณีตที่ตนคิดว่าจะเป็นภพที่ดีเลิศ
วิภวตัณหา ความทะยานอยากในวิภพ คือ ความอยากไม่มีอยากไม่เป็น หรืออยากพ้นจากภาวะบางอย่างที่ตนไม่ปรารถนา เช่น อยากพ้นจากความยากจน เป็นต้น
ตัณหาทั้ง 3 ประการนี้ เป็นสมุทัย คือเป็นเหตุให้เกิดทุกข์ เช่น
ความอยากในกาม อยากได้สิ่งสวย ๆ งาม ๆ มาครอบครอง อยากได้ยินเสียงที่ไพเราะ อยากดมกลิ่นหอม ๆ อยากกินของอร่อย ๆ อยากได้รับสัมผัสที่เป็นสุข เมื่อไม่ได้ตามต้องการก็เป็นทุกข์
ความอยากมีอยากเป็น อยากมีเงินมีทองมาก ๆ อยากเป็นเศรษฐี อยากเป็นข้าราชการ เป็นต้น เมื่อไม่มีไม่ได้สมปรารถนา ความทุกข์ก็เกิดขึ้นมา
ความยากในวิภพ คืออยากพ้นไปจากสภาวะบางอย่างที่ไม่ปรารถนา เช่น ไม่ชอบงานที่ทำอยู่ในปัจจุบัน แต่ก็จำใจต้องทำต่อไป ลาออกไม่ได้ ก็เป็นทุกข์
ตัณหาทั้ง 3 ประการนี้ เป็นสิ่งที่ทำให้สรรพสัตว์ต้องเกิดอยู่ร่ำไป เปรียบเหมือนยางในเมล็ดผลไม้ ตราบใดที่ในเมล็ดผลไม้นั้นยังมียางอยู่ เมื่อนำไปเพาะ เมล็ดผลไม้นั้นย่อมสามารถงอกขึ้นมาได้ สรรพสัตว์ก็เหมือนกัน ตราบใดที่ยังมีตัณหาอยู่ ย่อมต้องเวียนว่ายตายเกิดในวัฏสงสารอยู่ร่ำไป และไม่สามารถหลุดพ้นจากทุกข์ในวัฏสงสารได้ สรรพสัตว์จึงมีทุกข์เป็นภัยใหญ่ที่ตามล้างผลาญให้ต้องเดือดร้อนอยู่ร่ำไป ไม่สามารถหลุดพ้นไปได้
ต่อเมื่อสามารถทำลายตัณหาทั้ง 3 ประการนี้ได้ จึงจะสามารถหลุดพ้นจากทุกข์อันเป็นภัยใหญ่นั้นได้.
สารบัญ พุทธศาสนสุภาษิต
- อัตตวรรค หมวดตน
- อัปปมาทวรรค หมวดความไม่ประมาท
- กัมมวรรค หมวดกรรม
- กิเลสวรรค หมวดกิเลส
- โกธวรรค หมวดความโกรธ
- ขันติวรรค หมวดความอดทน
- จิตตวรรค หมวดจิต
- ชยวรรค หมวดความชนะ
- ทานวรรค หมวดทาน
- ทุกขวรรค หมวดทุกข์
- ธัมมวรรค หมวดธรรม
- ปกิณกวรรค หมวดเบ็ดเตล็ด
- ปัญญาวรรค หมวดปัญญา
- ปมาทวรรค หมวดความประมาท
- ปาปวรรค หมวดบาป
- ปุคคลวรรค หมวดบุคคล
- ปุญญวรรค หมวดบุญ
- มัจจุวรรค หมวดความตาย
- มิตตวรรค หมวดมิตร
- ยาจนาวรรค หมวดการขอ
- ราชวรรค หมวดพระราชา
- วาจาวรรค หมวดวาจา
- วิริยวรรค หมวดความเพียร
- เวรวรรค หมวดเวร
- สัจจวรรค หมวดความสัตย์
- สติวรรค หมวดสติ
- สัทธาวรรค หมวดศรัทธา
- สันตุฏฐิวรรค หมวดสันโดษ
- สมณวรรค หมวดสมณะ
- สามัคคีวรรค หมวดสามัคคี
- สีลวรรค หมวดศีล
- สุขวรรค หมวดความสุข
- เสวนาวรรค หมวดการคบหา