อตฺตา หิ กิร ทุทฺทโม.
[คำอ่าน : อัด-ตา, หิ, กิ-ระ, ทุด-ทะ-โม]
“ได้ยินว่า ตนแล ฝึกได้ยาก”
(ขุ.ธ. 25/36)
ธรรมดามนุษย์เรามีความสามารถในการฝึกผู้อื่น ไม่ว่าจะเป็นการฝึกสัตว์ เช่น ฝึกช้าง ฝึกม้าไว้ใช้งาน ฝึกวัว ฝึกควาย ฝึกลิง บรรดามี มนุษย์เราสามารถฝึกได้ทั้งนั้น
หรือแม้แต่ฝึกคน คนเราฝึกกันได้ไม่ยากนัก ฝึกทหาร ฝึกตำรวจ ฝึก รด. เราฝึกคนอื่น หรือคนอื่นฝึกเรา เราคงผ่านมาแล้วกันทั้งนั้น
แต่สิ่งที่ยากนักยากหนาก็คือ การฝึกตนนี่แหละ ซึ่งหมายถึงการฝึกจิต ฝึกให้มันมั่นคงอยู่ในคุณงามความดี ฝึกให้มันไม่วอกแวกหวั่นไหวไปกับสิ่งชั่วช้าเลวทราม ฝึกไม่ให้ตกอยู่ในอำนาจของกิเลส นี่แหละ ฝึกยากนักหนา
เพราะธรรมชาติของจิตเรานั้น มันมีปกติไหลลงต่ำเหมือนน้ำ ยินดีในสิ่งต่ำ ๆ อยู่ร่ำไป โดนกิเลสยั่วยุนิดหน่อยก็ไปแล้ว ไหลตามกิเลสไปแล้ว
เราต้องคอยประคับประคองมันอยู่ตลอดเวลา ไม่ให้มันไหลลงสู่ที่ต่ำ และต้องใช้หลักธรรมคำสอนแห่งองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามาคอยยกมันให้สูงขึ้น ไม่เช่นนั้นแล้ว มันก็จะไหลลงสู่อารมณ์ต่ำ ๆ อยู่ร่ำไป
ด้วยเหตุนี้ องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงตรัสไว้ว่า ตนเองนี่แหละ ฝึกยากนัก