ทนฺโต เสฏฺโฐ มนุสฺเสสุ.
[คำอ่าน : ทัน-โต, เสด-โถ, มะ-นุด-เส-สุ]
“ในหมู่มนุษย์ ผู้ฝึกตนได้แล้ว เป็นผู้ประเสริฐสุด”
(ขุ.ธ. 25/57, ขุ.มหา. 29/291, ขุ.จู. 30/74)
ผู้ฝึกตน หมายถึง ผู้ที่ฝึกจิตของตนให้แข็งแกร่ง ทนทานต่อการรุกล้ำของกิเลส ชำระจิตของตนให้สะอาดผุดผ่องจากเครื่องเศร้าหมองคือกิเลส อดทนอดกลั้นต่อการกระทบของกิเลส
คนที่ฝึกตนได้แล้ว ย่อมไม่ตกเป็นทาสของอำนาจกิเลส คือกิเลสไม่สามารถสั่งการให้เขาทำตามอำนาจของตนได้ ผู้ฝึกตนได้แล้ว จะทำ จะพูด จะคิดอะไร ก็จะทำตามธรรม ไม่ทำตามกิเลส
สำหรับแนวทางการฝึกตนนั้น ให้ฝึกตนตามแนวทางแห่งโอวาทปาติโมกข์ คือ
- สพฺพปาปสฺส อกรณํ งดเว้นจากการทำบาปทั้งปวง คือเว้นจากทุจริตทั้งหลาย
- กุสลสฺสูปสมฺปทา หมั่นสร้างกุศลให้สมบูรณ์ ด้วยการประพฤติสุจริตทั้งปวง
- สจิตฺตปริโยทปนํ ปฏิบัติขัดเกลาจิตใจให้ผ่องแผ้วจากกิเลสทั้งหลาย ด้วยการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน
ในบรรดาหมู่มนุษยชาติ ผู้ที่ฝึกตนได้แล้วนี่แหละเป็นผู้ประเสริฐ ใครยังไม่สามารถฝึกตนได้ ยังไม่ถือว่าประเสริฐ ดังนั้น พึงฝึกตนให้ดี ให้เป็นผู้มีจิตใจเข้มแข็ง ทนต่อการรุกรานของกิเลสเถิด
