ทุลฺลโภ องฺคสมฺปนฺโน "ผู้ถึงพร้อมด้วยองค์คุณหาได้ยาก"

ทุลฺลโภ องฺคสมฺปนฺโน.

[คำอ่าน : ทุน-ละ-โพ, อัง-คะ-สำ-ปัน-โน]

“ผู้ถึงพร้อมด้วยองค์คุณหาได้ยาก”

(ขุ.ชา.ทุก. ๒๗/๘๕)

คำว่า “องค์คุณ” คือ ความดีที่เป็นคุณสมบัติ คนจะเป็นคนดีได้ จะเป็นผู้ที่เลิศประเสริฐได้ ก็เพราะอาศัยองค์คุณหรือสมบัติ ๔ ประการ คือ

คติสมบัติ สมบัติแห่งคติ หรือ ถึงพร้อมด้วยคติ ในช่วงยาวหมายถึงเกิดในกำเนิดอันอำนวย หรือที่เกิดอันเจริญ ในช่วงสั้นหมายถึง ที่อยู่ ที่ไป ทางดำเนินดีหรือทำถูกเรื่อง ถูกที่ คือ กรณีนั้น สภาพแวดล้อมนั้น สถานการณ์นั้น ถิ่นที่นั้น ตลอดถึงแนวทางดำเนินชีวิตขณะนั้น เอื้ออำนวยแก่การกระทำความดี หรือการเจริญงอกงามของความดี ทำให้ความดีปรากฏผลโดยง่าย
อุปธิสมบัติ สมบัติแห่งร่างกาย ถึงพร้อมด้วยรูปกาย ในช่วงยาวหมายถึงมีกายสง่า สวยงาม บุคลิกภาพดี ในช่วงสั้นหมายถึง ร่างกายแข็งแรง มีสุขภาพดี
กาลสมบัติ สมบัติแห่งกาล ถึงพร้อมด้วยกาล ในช่วงยาว หมายถึง เกิดอยู่ในสมัยที่โลกมีความเจริญ หรือบ้านเมืองสงบสุข มีการปกครองที่ดี คนในสังคมอยู่ในศีลธรรม สามัคคีกัน ยกย่องคนดี ไม่ส่งเสริมคนชั่ว ในช่วงสั้นหมายถึงทำถูกกาล ถูกเวลา
ปโยคสมบัติ สมบัติแห่งการประกอบ ถึงพร้อมด้วยการประกอบความเพียร ในช่วงยาวหมายถึงฝักใฝ่ในทางที่ถูก นำความเพียรไปใช้ขวนขวายประกอบการที่ถูกต้องดีงาม มีปกติประกอบกิจการงานที่ถูกต้อง ทำแต่ความดีงามอยู่แล้ว ในช่วงสั้นหมายถึงเมื่อทำกรรมดี ก็ทำให้ถึงขนาด ทำจริงจัง ให้ครบถ้วนตามหลักเกณฑ์ ใช้วิธีการที่เหมาะกับเรื่อง หรือทำความดีต่อเนื่องมาเป็นพื้นแล้ว กรรมดีที่ทำเสริมเข้าอีก จึงเห็นผลได้ง่าย

การที่จะประกอบพร้อมด้วยองค์คุณทั้ง ๔ ประการนี้ได้ เป็นสิ่งที่ยากนักหนา ต้องได้มาด้วยการสร้างสมอบรมบารมีมาอย่างมากเท่านั้น