ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโญ.
[คำอ่าน : ทุน-ละ-โพ, ปุ-ริ-สา-ชัน-โย]
“บุรุษอาชาไนย หาได้ยาก”
(ขุ.ธ. 25/41)
บุรุษอาชาไนย หมายถึง บุคคลผู้ที่ได้บำเพ็ญบารมีมามาก เป็นผู้ที่มีความพิเศษกว่าบุคคลทั่ว ๆ ไป มีปัญญาเฉลียวฉลาด สามารถเข้าใจสรรพสิ่งได้โดยฉับพลัน
บุรุษอาชาไนยย่อมจะเกิดในตระกูลที่สูงส่ง คือ ตระกูลแห่งพระมหากษัตริย์ หากครองราชย์ก็จะปกครองแผ่นดินโดยธรรม นำประโยชน์สุขมาแก่ประชาราษฎร์โดยทั่วไป
หากออกผนวชก็จะได้บรรลุธรรม สามารถสั่งสอนบุคคลทั้งหลายให้รู้ตาม นำชนเป็นจำนวนมากข้ามฝั่งแห่งสังสารวัฏ ถึงความพ้นทุกข์ได้ ดังเช่นเจ้าชายสิทธัตถะ ที่เสด็จออกผนวช และสามารถตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ สำเร็จเป็นพระสัพพัญญูพุทธเจ้า และนำสิ่งที่พระองค์ตรัสรู้มาสั่งสอนพวกเราเหล่าสาวกทั้งหลายให้รู้ตาม
ด้วยความที่บุรุษอาชาไนยต้องเป็นผู้บำเพ็ญบารมีมาเป็นอันมากดังกล่าว จึงเป็นผู้ที่หาได้ยากนัก
