เห็นความประมาทเป็นภัย และเห็นความไม่ประมาทเป็นความปลอดภัย ฯลฯ

ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา     อปฺปมาทญฺจ เขมโต
ภาเวถฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ     เอสา พุทฺธานุสาสนี.

[คำอ่าน]

ปะ-มา-ทัง, พะ-ยะ-โต, ทิด-สะ-หวา…..อับ-ปะ-มา-ทัน-จะ, เข-มะ-โต
พา-เว-ถัด-ถัง-คิ-กัง, มัก-คัง…..เอ-สา, พุด-ทา-นุ-สา-สะ-นี

[คำแปล]

“เห็นความประมาทเป็นภัย และเห็นความไม่ประมาทเป็นความปลอดภัยแล้ว พึงเจริญมรรคมีองค์ 8 นี้เป็นพุทธานุศาสนี.”

(พุทฺธ) ขุ.จริยา. 33/595.

ความประมาท คือ ความเผลอสติ ขาดสติ ขาดสัมปชัญญะ เป็นเหตุให้บุคคลขาดความระมัดระวัง ขาดสติยั้งคิด ทำให้เผลอไปทำกรรมที่เป็นบาปอกุศลได้ง่าย อีกอย่างหนึ่ง ความประมาท หมายถึง ความลุ่มหลงมัวเมา ได้แก่ ลุ่มหลงมัวเมาในกามคุณ ลุ่มลงมัวเมาในยศ ในวัย ในชีวิต เป็นต้น เป็นเหตุให้บุคคลมองไม่เห็นความเป็นจริงของสิ่งทั้งปวงอันตกอยู่ภายใต้กฎพระไตรลักษณ์ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา หลงยึดติดยินดีในสิ่งเหล่านั้น ทำให้ไม่มีความคิดที่จะหลีกหนีจากวัฏสงสาร ตรงกันข้าม กลับยินดีในการเวียนเกิดเวียนตายอยู่ร่ำไป

ความไม่ประมาท มีความหมายตรงกันข้ามกับความประมาท คือ หมายถึงความไม่เผลอ ไม่ลุ่มหลงมัวเมา มีสติสัมปชัญญะ มีความยั้งคิด ทำกรรมทั้งปวงด้วยความรู้ตัวทั่วพร้อม ทำให้ไม่เผลอไปทำกรรมที่เป็นบาป สร้างแต่กรรมฝ่ายกุศลเท่านั้น

ด้วยเหตุดังกล่าวแล้ว บุคคลพึงมองให้เห็นความประมาทโดยความเป็นภัย คือเป็นสิ่งที่ก่อโทษให้ทั้งในภพนี้และภพหน้า ในขณะเดียวกันก็ให้พิจารณาเห็นความไม่ประมาทเป็นความปลอดภัย คือเป็นเหตุให้ปราศจากทุกข์เข็ญเวรภัยทั้งหลายทั้งปวง

เมื่อพิจารณาเห็นความประมาทโดยความเป็นภัย และเห็นความไม่ประมาทเป็นความปลอดภัยดังกล่าวแล้ว ให้เจริญมรรคมีองค์ 8 คือ ดำเนินตามมรรคาแห่งความพ้นทุกข์อันประกอบด้วยองค์ประกอบ 8 อย่าง คือ สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ ทางอันประกอบด้วยองค์ 8 ประการนี้ เรียกว่ามัชฌิมาปฏิปทา อันมีความหมายว่า ทางสายกลาง คือหลักปฏิบัติที่เป็นกลาง ๆ ไม่เอนเอียงไปข้างสุขหรือทุกข์ เป็นหนทางอันประเสริฐที่พระพุทธเจ้าทรงดำเนินตามแล้วได้ตรัสรู้อริยสัจ 4 สำเร็จเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พวกเราเหล่าสาวกทั้งหลาย เมื่อดำเนินตามอริยมรรคมีองค์ 8 นี้ ย่อมสามารถที่จะเจริญรอยตามองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ สามารถรู้แจ้งธรรมทั้งปวงตามที่พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอนได้

ดังนั้น จงเห็นความประมาทว่าเป็นภัยก่อให้เกิดทุกข์ในวัฏสงสาร และเห็นความไม่ประมาทว่าเป็นความปลอยภัยจากสังสารทุกข์ แล้วดำเนินตามมรรคมีองค์ 8 ประการดังกล่าวแล้วนั้นเถิด นี่เป็นคำสั่งสอนที่พระพุทธเจ้าทรงสอนเหล่าสาวกให้ปฏิบัติตาม.