มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา.
[คำอ่าน : มะ-โน-ปุบ-พัง-คะ-มา, ทำ-มา]
“ธรรมทั้งหลาย มีใจเป็นหัวหน้า”
(ขุ.ธ. 25/15)
ทุกสิ่งทุกอย่างที่เราทำ พูด คิด ล้วนแล้วแต่มาจากใจทั้งนั้น คือใจเป็นผู้สั่งให้ทำ ใจเป็นผู้นำ ใจเป็นผู้ก่อให้เกิดการกระทำทุกอย่าง ดังคำที่ว่า “ใจเป็นนาย กายเป็นบ่าว” ใจเป็นผู้สั่ง กายเป็นผู้กระทำ เพราะใจทำเองไม่ได้ ได้แต่คิดสั่งการ ส่วนกายก็คิดเองไม่ได้ ได้แต่ทำตามที่ใจสั่ง
คนทำความดีมีการให้ทาน รักษาศีล เจริญภาวนา เป็นต้น ก็เพราะใจสั่ง ใจที่เป็นกุศล สั่งให้ทำความดีทั้งหลายทั้งปวงดังที่กล่าวมา กายก็ทำตามที่ใจสั่ง ผลที่ดีก็เกิดขึ้นตามมา ผู้ที่ได้รับความสุขความเจริญอันเป็นผลจากความดีนั้น ก็คือตัวเรานี่เอง
คนทั้งหลายทำความชั่ว มีฆ่ากัน เบียดเบียนกัน ลักขโมย ผิดลูกผิดเมียคนอื่น เป็นต้น ก็ใจนี่แหละเป็นตัวสั่ง ใจที่เป็นอกุศลทำให้คนทำความชั่วเช่นนั้น แล้วผลชั่วก็เกิดขึ้นตามมา ผู้ที่ได้รับความฉิบหายเดือดร้อนจากความชั่วนั้น ก็คือตัวเรานี่เอง
ดังนั้น ท่านจึงกล่าวว่า ธรรมทั้งหลายมีใจเป็นหัวหน้า คือทั้งกุศลธรรมและอกุศลธรรม ล้วนมีใจเป็นหัวหน้า ใจเป็นตัวสั่งให้บุคคลก่อกุศลธรรมและอกุศลธรรม
เราจึงควรฝึกใจของตนให้ยินดีในกุศลกรรม ยินดีในการสร้างคุณงามความดี ละเว้นความชั่ว ใจจะได้สั่งการให้กายทำแต่คุณงามความดี
