ปญฺญาย มคฺคํ อลโส น วินฺทติ.
[คำอ่าน : ปัน-ยา-ยะ, มัก-คัง, อะ-ละ-โส, นะ, วิน-ทะ-ติ]
“คนเกียจคร้าน ย่อมไม่พบทางด้วยปัญญา”
(ขุ.ธ. 25/52)
ปัญญาจะเกิดขึ้นแก่บุคคลใด ๆ ได้นั้น เขาต้องเป็นผู้หมั่นประกอบความเพียร เช่น เพียรในการศึกษาเล่าเรียน เพียรในการแสวงหาประสบการณ์ เข้าหาผู้รู้ สอบถามปัญหาข้อสงสัย
คนที่หมั่นศึกษาหาความรู้เช่นนี้ ย่อมจะเป็นผู้มีปัญญามากขึ้นเรื่อย ๆ ตามที่ได้ศึกษาเล่าเรียนมา ทั้งจากการศึกษาในสถานศึกษา การสอบถามผู้รู้ และการเรียนรู้จากประสบการณ์
ผู้ที่ไม่มีความขยันดังกล่าว ย่อมเป็นผู้ปราศจากปัญญา หรือปัญญาเกิดขึ้นน้อยมาก เพราะไม่ขวนขวายในการแสวงหาปัญญาด้วยวิธีดังที่กล่าวมานั่นเอง
อีกอย่างหนึ่ง การที่เราทั้งหลายจะพ้นจากความทุกข์ในวัฏสงสารนี้ได้ จะต้องใช้ความเพียรในการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน จนเกิดปัญญาคือวิปัสสนาญาณ จึงจะสามารถทำลายกิเลสอันเป็นตัวปัญหาที่ทำให้เกิดทุกข์เสียได้ หากไม่มีความเพียรในการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานเสียแล้ว ปัญญาย่อมจะไม่สามารถเกิดขึ้นมาได้เลย
