ตถตฺตานํ นิเวเสยฺย ยถา ภูริ ปวฑฺฒติ “ปัญญาย่อมเจริญด้วยประการใด พึงตั้งตนไว้ด้วยประการนั้น”

ตถตฺตานํ นิเวเสยฺย ยถา ภูริ ปวฑฺฒติ.

[คำอ่าน : ตะ-ถัด-ตา-นัง, นิ-เว-ไส-ยะ, ยะ-ถา, พู-ริ, ปะ-วัด-ทะ-ติ]

“ปัญญาย่อมเจริญด้วยประการใด พึงตั้งตนไว้ด้วยประการนั้น”

(ขุ.ธ. ๒๕/๕๒)

ปัญญา เกิดขึ้นจาก ๓ ทาง ดังนี้

1. สุตมยปัญญา ปัญญาเกิดจากการฟัง
2. จินตามยปัญญา ปัญญาเกิดจากการคิด
3. ภาวนามยปัญญา ปัญญาเกิดจากการเจริญจิตภาวนา

การที่เราจะมีปัญญาได้นั้น ต้องเป็นผู้ฟังที่ดีให้ได้เสียก่อน คือการศึกษาเล่าเรียน การสอบถามจากผู้อื่นที่มีความรู้ในเรื่องนั้น ๆ แล้วก็ตั้งใจฟังจากเขา

เมื่อได้ฟังมาแล้วก็หมั่นพินิจพิจารณาตาม ว่าสิ่งที่ได้ฟังมานั้นถูกต้องหรือไม่ มีเหตุมีผลหรือไม่ สมควรเชื่อได้หรือไม่ การคิดพิจารณาสิ่งต่าง ๆ ที่ได้เรียนรู้ ได้เห็น หรือได้ฟังมา จะทำให้เกิดปัญญาเข้าใจถ่องแท้ตามความเป็นจริง

สองข้อดังกล่าวข้างต้นนั้นเป็นปัญญาที่จะเกิดจากผู้อื่น แต่มีอีกประการหนึ่งที่เป็นปัญญาที่จะเกิดจากตนเอง นั่นคือ ภาวนามยปัญญา คือการเจริญวิปัสสนากรรมฐาน ปัญญาที่เกิดจากการภาวนานี้ จะเป็นปัญญาเหนือโลก เป็นปัญญาที่สามารถกำจัดกิเลสได้ เป็นปัญญาที่จะนำเราไปสู่มรรคผลนิพพานได้

เมื่อรู้ดังนี้แล้ว เราควรฝึกตนให้อยู่ในเหตุเกิดแห่งปัญญาทั้งสามข้อดังกล่าวเถิด จะก่อให้เกิดประโยชน์ทั้ง ๓ ประการ คือ ประโยชน์ในโลกนี้ ประโยชน์ในโลกหน้า และประโยชน์อย่างยิ่งคือพระนิพพาน