สงฺขารา ปรมา ทุกฺขา.
[คำอ่าน : สัง-ขา-รา, ปะ-ระ-มา, ทุก-ขา]
“สังขาร เป็นทุกข์อย่างยิ่ง”
(ขุ.ธ. 25/42)
สังขาร คือ สิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้นมา มี 2 อย่าง คือ อุปาทินนกสังขาร สังขารที่มีใจครอง และ อนุปาทินนกสังขาร สังขารที่ไม่มีใจครอง
ทุกข์ แปลว่า สภาวะที่ทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้ ต้องมีการเปลี่ยนแปลงเสมอ และสุดท้ายก็แตกสลายไป อันนี้คือความหมายของคำว่าทุกข์
สังขารทุกประเภท ไม่ว่าจะเป็นสังขารที่มีใจครอง เช่น คน สัตว์ หรือสังขารที่ไม่มีใจครอง เช่น สิ่งของต่าง ๆ บนโลกใบนี้ ทุกอย่างล้วนตกอยู่ในสภาพเดียวกัน คือ ทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้ เปลี่ยนแปลง และแตกสลายในที่สุด
อย่างเช่นมนุษย์เรานี้ แรกเริ่มเกิดขึ้นมาก็อย่างหนึ่ง โตขึ้นเรื่อย ๆ ก็เปลี่ยนแปลงไปเรื่อย ๆ และสุดท้ายก็แตกสลาย คือหมดลมหายใจตายไปในที่สุด
สังขารทั้งหมดทั้งปวง ล้วนตกอยู่ในสภาวะเดียวกันนี้ทั้งสิ้น
