สังขตลักษณะ 3 ประการ

สังขตลักษณะ หมายถึง ลักษณะแห่งสังขตธรรม คือธรรมที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น ทั้งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม ทั้งที่เป็นโลกิยะและโลกุตตระ ทั้งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต ยกเว้นพระนิพพาน ซึ่งสังขตลักษณะนี้ จะทำให้เข้าใจสังขตธรรมได้ชัดเจนขึ้น ลักษณะแห่งสังขตธรรม มี 3 อย่าง คือ

1. อุปฺปาโท ปญฺญายติ

อุปฺปาโท ปญฺญายติ ความเกิดขึ้นปรากฏ คือ มีเหตุปัจจัยปรุงแต่งทำให้เกิดมีขึ้น เช่น ร่างกายเกิดจากธาตุ 4 ประชุมกันขึ้น วิญญาณ เกิดจากอายตนะภายในกับอายตนะภายนอกกระทบกัน เป็นต้น

2. วโย ปญฺญายติ

วโย ปญฺญายติ ความดับสลายปรากฏ คือ เมื่อเกิดขึ้นมีขึ้นจากการปรุงแต่งของเหตุปัจจัยแล้ว ย่อมมีการแตกสลายไปในที่สุด

3. ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ ปญฺญายติ

ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ ปญฺญายติ เมื่อตั้งอยู่ ความผันแปรย่อมปรากฏ คือ เมื่อเกิดขึ้นมีขึ้นจากการปรุงแต่งของเหตุปัจจัยแล้ว ในระหว่างที่ยังดำรงอยู่ ยังไม่ถึงการแตกสลายไป ย่อมมีการแปรปรวนเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา