สังขาร 2 ประการ

สังขาร หมายถึง สภาพที่ปัจจัยทั้งหลายปรุงแต่งขึ้น หรือสิ่งที่เกิดจากเหตุปัจจัย ในที่นี้หมายเอาสังขารที่เป็นรูปธรรม มี 2 อย่าง คือ

1. อุปาทินนกสังขาร

อุปาทินนกสังขาร สังขารมีใจครอง สังขารที่กรรมยึดครองหรือเกาะกุม ได้แก่ สิ่งที่มีชีวิตหรือมีจิตวิญญาทั้งหลาย เช่น มนุษย์ สัตว์ดิรัจฉาน เทวดา เป็นต้น ซึ่งเกิดขึ้นจากการรวมกันของธาตุ 6 คือ ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ อากาสธาตุ และวิญญาณธาตุ รวมกันเข้า สามารถที่จะเคลื่อนไหว คิด จำ รู้อารมณ์ได้ เป็นสังขารที่มีกรรมครอบครอง คือเกี่ยวเนื่องด้วยกรรมและผลของกรรม

2. อนุปาทินนกสังขาร

อนุปาทินนกสังขาร สังขารไม่มีใจครอง สังขารที่กรรมไม่ยึดครองหรือเกาะกุม ได้แก่ สิ่งที่ไม่มีชีวิต ไม่มีจิตวิญญาณ เกิดจากธาตุ 4 คือ ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ และ วาโยธาตุ รวมกันเข้า ไม่สามารถจำ คิด และรับรู้อารมณ์ ไม่สามารถเคลื่อนไหวได้ด้วยตัวเอง เช่น ดิน หิน สิ่งปลูกสร้างทั้งหลาย เป็นต้น เป็นสังขารที่ไม่มีกรรมครอบครอง คือ ไม่เกี่ยวเนื่องด้วยกรรมและผลของกรรม

สังขารทั้ง 2 ประเภทนี้ เสมอกันโดยความเป็นไปตามกฎพระไตรลักษณ์ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา คือเป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้แน่นอน มีการแปรปรวนเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา เป็นทุกข์ คือไม่สามารถทนอยู่ในสภาพเดิมได้ และเป็นอนัตตา คือไม่สามารถควบคุมหรือบังคับบัญชาได้