อธิปไตย 3 ประการ

อธิปไตย หรือ อธิปเตยยะ แปลว่า ความเป็นใหญ่ หรือ ภาวะที่ถือเอาเป็นใหญ่ หมายถึง สิ่งที่ยึดถือเป็นสำคัญในการกระทำหรือการดำเนินชีวิต มี 3 ประการ คือ

1. อัตตาธิปไตย

อัตตาธิปไตย หรือ อัตตาธิปเตยยะ ความมีตนเป็นใหญ่ หมายถึง การกระทำการด้วยปรารภตนเป็นประมาณ คือยึดถือตนเองเป็นสำคัญในการกระทำการสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เช่น จะทำการสิ่งใดก็ทำเพื่อประโยชน์ของตน ทำให้เหมาะสมแก่ตน ทำเพื่อความสะดวกส่วนตน ยึดถือความคิดเห็นของตนเป็นประมาณ

2. โลกาธิปไตย

โลกาธิปไตย หรือ โลกาธิปเตยยะ ความมีโลกเป็นใหญ่ คือ กระทำการใด ๆ โดยปรารภความนิยมของโลกเป็นประมาณ หรือยึดถือคนส่วนใหญ่เป็นประมาณ เช่น ทำความดีเพราะต้องการให้คนอื่นสรรเสริญ ไม่ทำความชั่วเพราะกลัวสังคมตำหนิ เป็นต้น โดยรวมก็คือทำอะไรนึกถึงคนส่วนมากเป็นสำคัญ ตรงกับคำที่ใช้ในปัจจุบันคือคำว่า ประชาธิปไตย

3. ธัมมาธิปไตย

ธัมมาธิปไตย หรือ ธัมมาธิปเตยยะ ความมีธรรมเป็นใหญ่ หมายถึง กระทำการโดยยึดความถูกต้องเป็นประมาณ บุคคลประเภทนี้จะไม่ถือตนเป็นใหญ่ในการกระทำการใด ๆ อีกทั้งไม่ได้มองว่าโลกจะเป็นอย่างไร แต่จะยึดถือความถูกต้องชอบธรรมเป็นหลัก ทำดีเพราะเห็นว่าเป็นสิ่งที่ควรทำ ละเว้นความชั่วเพราะเห็นว่าเป็นสิ่งที่ควรละ

ในบรรดาบุคคลทั้ง 3 ประเภทนั้น ผู้ที่เป็นอัตตาธิปไตย ควรเจริญสติให้มาก เพราะการยึดถือตนเป็นใหญ่ มีโอกาสผิดพลาดสูง ผู้ที่เป็นโลกาธิปไตย ควรเจริญปัญญาให้มาก เพราะการทำตามกระแสโลก ก็มีโอกาสทำผิดได้มากเช่นกัน ความคิดเห็นของคนส่วนใหญ่ก็ไม่ได้ถูกต้องเสมอไป ส่วนผู้ที่เป็นธัมมาธิปไตย ต้องพยายามประพฤติธรรมให้ถูกต้อง

ผู้ที่เป็นผู้นำ หรือเป็นหัวหน้าหมู่คณะ เป็นนักปกครอง ควรละอัตตาธิปไตยและโลกาธิปไตยเสีย แล้วหันมาถือธัมมาธิปไตย คือยึดความถูกต้องชอบธรรมเป็นหลัก จึงจะบริหารปกครองได้อย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล