ฌาน คือ การเพ่ง หมายถึง การเพ่งพินิจด้วยจิตที่เป็นสมาธิแน่วแน่ คือการเพ่งด้วยจิตที่สงบนิ่งเป็นสมาธิขั้นอัปปนา ซึ่งเป็นสมาธิขั้นสูงสุด มี 2 ประการ คือ
1. อารัมมณูปนิชฌาน
อารัมมณูปนิชฌาน การเพ่งอารมณ์ด้วยจิตที่เป็นสมาธิแน่วแน่ ได้แก่ สมาบัติ 8 คือ รูปฌาน 4 อันประกอบด้วย ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน และจตุตตฌาน และอรูปฌาน 4 อันประกอบด้วย อากาสานัญจายตนฌาน วิญญาณัญจายตนฌาน อากิญจัญญายตนฌาน และเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน
2. ลักขณูปนิชฌาน
ลักขณูปนิชฌาน การเพ่งลักษณะ ได้แก่ วิปัสสนา มรรค และผล
วิปัสสนา ชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน เพราะพินิจสังขารโดยพระไตรลักษณ์
มรรค ชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน เพราะยังกิจแห่งวิปัสสนานั้นให้สำเร็จ
ผล ชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน เพราะเพ่งนิพพานอันมีลักษณะเป็นสุญญตะ อนิมิตตะ และอัปปณิหิตะ อย่างหนึ่ง เพราะเห็นลักษณะอันเป็นสัจจภาวะของนิพพาน อย่างหนึ่ง
