
ปริญญา 3 ประการ
ปริญญา แปลว่า การกำหนดรู้ การทำความเข้าใจโดยครบถ้วน เป็นข้อปฏิบัติในการเจริญวิปัสสนากรรมฐาน ที่จะนำไปสู่ความรู้แจ้งในสภาวธรรมทั้งหลายตามความเป็นจริง ผู้เจริญวิปัสสนาต้องกำหนดรู้ขันธ์ 5 ตามหลักปริญญาทั้ง 3 ประการนี้ จึงจะสามารถบรรลุผลได้ ปริญญา 3 ประการนั้น คือ
1. ญาตปริญญา
ญาตปริญญา กำหนดรู้ด้วยให้เป็นสิ่งอันรู้แล้ว กำหนดรู้ขั้นรู้จัก เป็นการกำหนดรู้ตามสภาวลักษณะ คือ ทำความรู้จักจำเพาะตัวของสิ่งนั้นโดยตรง พอให้ชื่อว่าได้เป็นอันรู้จักสิ่งนั้นแล้ว เช่น รู้ว่า นี้คือเวทนา เวทนาคือสิ่งที่มีลักษณะเสวยอารมณ์ เป็นสุขบ้าง เป็นทุกข์บ้าง หรือไม่สุขไม่ทุกข์บ้าง เป็นต้น
2. ตีรณปริญญา
ตีรณปริญญา กำหนดรู้ด้วยการพิจารณา กำหนดรู้ขั้นพิจารณา กำหนดรู้โดยสามัญลักษณะ คือ การยกเอาขันธ์ 5 ที่กำหนดรู้ตามสภาวะลักษณะนั้นขึ้นพิจารณาให้เห็นโดยความเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา เช่น พิจารณาว่า เวทนาเป็นของไม่เที่ยง มีความแปรปรวนไปเป็นธรรมดา ไม่ใช่ตัวไม่ใช่ตน เป็นต้น
3. ปหานปริญญา
ปหานปริญญา กำหนดรู้ด้วยการละ กำหนดรู้ถึงขั้นละได้ เป็นการกำหนดรู้โดยตัดทางมิให้ฉันทราคะเกิดมีในสิ่งนั้น คือ รู้ว่าขันธ์ 5 นั้น เป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา แล้วละนิจจสัญญาคือความสำคัญว่าเที่ยงเป็นต้นในขันธ์ 5 นั้นเสีย
ปริญญาทั้ง 3 ประการนี้ จัดเป็นโลกิยะ มีขันธ์ 5 เป็นอารมณ์ เป็นกิจในอริยสัจข้อที่ 1
ในทางปฏิบัติจัดเข้าในวิสุทธิ ข้อ 3 ถึงข้อ 6 คือ
ตั้งแต่นามรูปปริจเฉทญาณ ถึง ปัจจยปริคคหญาณ เป็นภูมิแห่งญาตปริญญา (ทิฏฐิวิสุทธิ และ กังขาวิตรณวิสุทธิ)
ตั้งแต่กลาปสัมมสนญาณ ถึง อุทยัพพยานุปัสสนาญาณ เป็นภูมิแห่งตีรณปริญญา (มัคคามัคคญาณทัสสนวิสุทธิ)
ตั้งแต่ภังคานุปัสสนาญาณ ขึ้นไป เป็นภูมิแห่งปหานปริญญา (ปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ)
- รัตนะ 3 (พระรัตนตรัย)
- คุณของรัตนะ 3 (คุณของพระรัตนตรัย)
- อาการที่พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอน 3 อย่าง
- โอวาทของพระพุทธเจ้า 3 ข้อ
- ทุจริต 3 ประการ
- สุจริต 3 ประการ
- สมาธิ 3 ประการ (หมวดที่ 1)
- สมาธิ 3 ประการ (หมวดที่ 2)
- พระโสดาบัน 3 ประเภท
- อกุศลมูล 3 ประการ
- กุศลมูล 3 ประการ
- สัปปุริสบัญญัติ 3 ประการ
- อปัณณกปฏิปทา 3 ประการ
- บุญกิริยาวัตถุ 3 ประการ
- สามัญญลักษณะ (ไตรลักษณ์) 3 ประการ
- อกุศลวิตก 3 ประการ
- กุศลวิตก 3 ประการ
- อัคคิ 3 ประการ
- อัคคิปาริจริยา 3 ประการ
- อัตถะ 3 ประการ (หมวดที่ 1)
- อัตถะ 3 ประการ (หมวดที่ 2)
- อธิปไตย 3 ประการ
- อนุตตริยะ 3 ประการ
- อภิสังขาร 3 ประการ
- อาสวะ 3 ประการ
- กรรม 3 ประการ
- ทวาร 3 ประการ
- ญาณ 3 ประการ (หมวดที่ 1)
- ญาณ 3 ประการ (หมวดที่ 2)
- ตัณหา 3 ประการ
- ทิฏฐิ 3 ประการ
- เทพ 3 ประเภท
- ธรรมนิยาม 3 ประการ
- นิมิต 3 ประการ
- ภาวนา 3 ประการ
- ปริญญา 3 ประการ
- ปหาน 3 ประการ
- ปาฏิหาริย์ 3 ประการ
- ปิฎก 3 ประการ (ไตรปิฎก)
- พุทธจริยา 3 ประการ
- ภพ 3 ประการ
- วัฏฏะ 3 ประการ
- วิชชา 3 ประการ
- โลก 3 ประการ (นัยที่ 1)
- โลก 3 ประการ (นัยที่ 2)
- โลก 3 ประการ (นัยที่ 3)
- วิโมกข์ 3 ประการ
- วิเวก 3 ประการ
- สังขตลักษณะ 3 ประการ
- อสังขตลักษณะ 3 ประการ
- สังขาร 3 ประการ
- สัทธรรม 3 ประการ
- สมบัติ 3 ประการ
- ทานสมบัติ 3 ประการ
- สิกขา 3 ประการ
- โกศล 3 ประการ
- ทุกขตา 3 ประการ
- เทวทูต 3 ประการ
- ธรรม 3 ประการ
- บุตร 3 ประเภท
- ปปัญจะ 3 ประการ
- ปัญญา 3 ประการ
- ปาปณิกธรรม 3 ประการ
- ลัทธินอกพระพุทธศาสนา 3 ประเภท
- วิรัติ 3 ประการ
- เวทนา 3 ประการ
- สรณะ 3 ประการ
- สันโดษ 3 ประการ