ญาณ 3 ประการ (หมวดที่ 1)

ญาณ 3 ประการ

ญาณ แปลว่า ความรู้ ความหยั่งรู้ ปรีชาหยั่งรู้ หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้ที่เกิดขึ้นภายในจิตใจของบุคคล ทำให้รู้แจ้งเห็นจริงในธรรมทั้งหลายตามความเป็นจริง มี 3 ประการ คือ

1. อตีตังสญาณ

อตีตังสญาณ ญาณในส่วนอดีต ญาณหยั่งรู้อดีต หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้อดีตและสาวหาเหตุปัจจัยอันต่อเนื่องมาได้ คือรู้ว่าผลที่ตนได้รับในปัจจุบันนี้ มีสาเหตุมาจากอะไรในอดีต ทั้งอดีตในชาตินี้ และไกลออกไปคืออดีตในชาติก่อน

อีกนัยหนึ่ง อตีตังสญาณนี้ หมายถึง การรู้แจ้งในอารมณ์ที่เป็นอดีต ว่าเป็นสิ่งที่ผ่านพ้นมาแล้ว ไม่สามารถเรียกคืนหรือแก้ไขได้ ควรปล่อยวางเสีย ไม่ควรยึดมั่นถือมั่น

2. อนาคตังสญาณ

อนาคตังสญาณ ญาณหยั่งรู้ส่วนอนาคต หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้ผลที่จะเกิดขึ้นในอนาคต โดยอาศัยเหตุในปัจจุบัน คือ รู้ว่าบุคคลเมื่อทำอย่างนี้แล้ว จะเกิดผลอะไรขึ้นในอนาคต

อีกนัยหนึ่ง อนาคตังสญาณนี้ หมายถึง การรู้แจ้งในอารมณ์ที่เป็นอนาคต ว่าเป็นสิ่งที่ยังไม่มาถึง ไม่ควรพะวงถึง ไม่ควรเก็บมาเป็นกังวล

3. ปัจจุปปันนังสญาณ

ปัจจุปปันนังสญาณ ญาณหยั่งรู้ส่วนปัจจุบัน หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้เหตุและผลที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน คือความสามารถในการกำหนดรู้องค์ประกอบและเหตุปัจจัยของเรื่องที่กำลังเกิดขึ้นในปัจจุบัน และสามารถจัดการกับเรื่องนั้น ๆ ได้ทันท่วงที

อีกนัยหนึ่ง ปัจจุปปันนังสญาณนี้ หมายถึง การรู้เท่าทันอารมณ์ที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน สามารถใช้สติกำหนดพิจารณาให้เห็นตามความเป็นจริง และไม่ยึดมั่นถือมั่นในอารมณ์นั้น