
ญาณ 3 ประการ
ญาณ แปลว่า ความรู้ ความหยั่งรู้ ปรีชาหยั่งรู้ หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้ที่เกิดขึ้นภายในจิตใจของบุคคล ทำให้รู้แจ้งเห็นจริงในธรรมทั้งหลายตามความเป็นจริง มี 3 ประการ คือ
1. อตีตังสญาณ
อตีตังสญาณ ญาณในส่วนอดีต ญาณหยั่งรู้อดีต หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้อดีตและสาวหาเหตุปัจจัยอันต่อเนื่องมาได้ คือรู้ว่าผลที่ตนได้รับในปัจจุบันนี้ มีสาเหตุมาจากอะไรในอดีต ทั้งอดีตในชาตินี้ และไกลออกไปคืออดีตในชาติก่อน
อีกนัยหนึ่ง อตีตังสญาณนี้ หมายถึง การรู้แจ้งในอารมณ์ที่เป็นอดีต ว่าเป็นสิ่งที่ผ่านพ้นมาแล้ว ไม่สามารถเรียกคืนหรือแก้ไขได้ ควรปล่อยวางเสีย ไม่ควรยึดมั่นถือมั่น
2. อนาคตังสญาณ
อนาคตังสญาณ ญาณหยั่งรู้ส่วนอนาคต หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้ผลที่จะเกิดขึ้นในอนาคต โดยอาศัยเหตุในปัจจุบัน คือ รู้ว่าบุคคลเมื่อทำอย่างนี้แล้ว จะเกิดผลอะไรขึ้นในอนาคต
อีกนัยหนึ่ง อนาคตังสญาณนี้ หมายถึง การรู้แจ้งในอารมณ์ที่เป็นอนาคต ว่าเป็นสิ่งที่ยังไม่มาถึง ไม่ควรพะวงถึง ไม่ควรเก็บมาเป็นกังวล
3. ปัจจุปปันนังสญาณ
ปัจจุปปันนังสญาณ ญาณหยั่งรู้ส่วนปัจจุบัน หมายถึง ปัญญาหยั่งรู้เหตุและผลที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน คือความสามารถในการกำหนดรู้องค์ประกอบและเหตุปัจจัยของเรื่องที่กำลังเกิดขึ้นในปัจจุบัน และสามารถจัดการกับเรื่องนั้น ๆ ได้ทันท่วงที
อีกนัยหนึ่ง ปัจจุปปันนังสญาณนี้ หมายถึง การรู้เท่าทันอารมณ์ที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน สามารถใช้สติกำหนดพิจารณาให้เห็นตามความเป็นจริง และไม่ยึดมั่นถือมั่นในอารมณ์นั้น
- รัตนะ 3 (พระรัตนตรัย)
- คุณของรัตนะ 3 (คุณของพระรัตนตรัย)
- อาการที่พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอน 3 อย่าง
- โอวาทของพระพุทธเจ้า 3 ข้อ
- ทุจริต 3 ประการ
- สุจริต 3 ประการ
- สมาธิ 3 ประการ (หมวดที่ 1)
- สมาธิ 3 ประการ (หมวดที่ 2)
- พระโสดาบัน 3 ประเภท
- อกุศลมูล 3 ประการ
- กุศลมูล 3 ประการ
- สัปปุริสบัญญัติ 3 ประการ
- อปัณณกปฏิปทา 3 ประการ
- บุญกิริยาวัตถุ 3 ประการ
- สามัญญลักษณะ (ไตรลักษณ์) 3 ประการ
- อกุศลวิตก 3 ประการ
- กุศลวิตก 3 ประการ
- อัคคิ 3 ประการ
- อัคคิปาริจริยา 3 ประการ
- อัตถะ 3 ประการ (หมวดที่ 1)
- อัตถะ 3 ประการ (หมวดที่ 2)
- อธิปไตย 3 ประการ
- อนุตตริยะ 3 ประการ
- อภิสังขาร 3 ประการ
- อาสวะ 3 ประการ
- กรรม 3 ประการ
- ทวาร 3 ประการ
- ญาณ 3 ประการ (หมวดที่ 1)
- ญาณ 3 ประการ (หมวดที่ 2)
- ตัณหา 3 ประการ
- ทิฏฐิ 3 ประการ
- เทพ 3 ประเภท
- ธรรมนิยาม 3 ประการ
- นิมิต 3 ประการ
- ภาวนา 3 ประการ
- ปริญญา 3 ประการ
- ปหาน 3 ประการ
- ปาฏิหาริย์ 3 ประการ
- ปิฎก 3 ประการ (ไตรปิฎก)
- พุทธจริยา 3 ประการ
- ภพ 3 ประการ
- วัฏฏะ 3 ประการ
- วิชชา 3 ประการ
- โลก 3 ประการ (นัยที่ 1)
- โลก 3 ประการ (นัยที่ 2)
- โลก 3 ประการ (นัยที่ 3)
- วิโมกข์ 3 ประการ
- วิเวก 3 ประการ
- สังขตลักษณะ 3 ประการ
- อสังขตลักษณะ 3 ประการ
- สังขาร 3 ประการ
- สัทธรรม 3 ประการ
- สมบัติ 3 ประการ
- ทานสมบัติ 3 ประการ
- สิกขา 3 ประการ
- โกศล 3 ประการ
- ทุกขตา 3 ประการ
- เทวทูต 3 ประการ
- ธรรม 3 ประการ
- บุตร 3 ประเภท
- ปปัญจะ 3 ประการ
- ปัญญา 3 ประการ
- ปาปณิกธรรม 3 ประการ
- ลัทธินอกพระพุทธศาสนา 3 ประเภท
- วิรัติ 3 ประการ
- เวทนา 3 ประการ
- สรณะ 3 ประการ
- สันโดษ 3 ประการ