คนที่นึกถึงพระนิพพาน พึงครอบงำความหลับ ความเกียจคร้าน ความท้อแท้ ไม่พึงอยู่ด้วยความประมาท ไม่พึงตั้งอยู่ในความทะนงตัว

นิทฺทํ ตนฺทึ สเห ถีนํ………..ปมาเทน น สํวเส
อติมาเน น ติฏฺเฐยฺย…..นิพฺพานมนโส นโร.

[คำอ่าน]

นิด-ทัง, ตัน-ทิง, สะ-เห, ถี-นัง….ปะ-มา-เท-นะ, นะ, สัง-วะ-เส
อะ-ติ-มา-เน, นะ, ติด-ไถ-ยะ…..นิบ-พา-นะ-มะ-นะ-โส, นะ-โร

[คำแปล]

“คนที่นึกถึงพระนิพพาน พึงครอบงำความหลับ ความเกียจคร้าน ความท้อแท้ ไม่พึงอยู่ด้วยความประมาท ไม่พึงตั้งอยู่ในความทะนงตัว.”

(พุทฺธ) ขุ.สุ. 25/518.

คำว่า “นิพพาน” หมายถึง ความดับกิเลสและกองทุกข์ทั้งปวง เป็นเป้าหมายสูงสุดที่พึงปรารถนาในพุทธศาสนา เป็นสิ่งที่พระพุทธเจ้าทุกพระองค์สรงสรรเสริญ

พระพุทธเจ้าทุกพระองค์ทรงบำเพ็ญบารมีอย่างยิ่งยวดก็เพื่อพระนิพพาน เหล่าสาวกทั้งหลายของพระพุทธเจ้า ศึกษาและปฏิบัติตามหลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าก็เพื่อพระนิพพาน

ผู้ที่นึกถึงพระนิพพาน คือผู้ที่ปฏิบัติตนเพื่อเข้าถึงพระนิพพาน ต้องการดับกิเลสตัณหาทำลายกองทุกข์ทั้งปวง พระพุทธเจ้าทรงแนะนำให้ครอบงำความหลับ ความเกียจคร้าน ความท้อแท้ และไม่ให้ตั้งอยู่ในความประมาทและความทะนงตัว

การที่จะปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานให้เข้าถึงพระนิพพานได้นั้น จำเป็นต้องใช้ความเพียรอย่างมาก จะมัวยินดีในความหลับและความเกียจคร้านไม่ได้ ต้องนอนน้อยทำความเพียรมาก ฝืนอำนาจของกิเลส ตั้งใจปฏิบัติอย่างจริงจัง จึงจะได้ชื่อว่าดำเนินไปสู่ทางแห่งพระนิพพาน

อีกอย่างหนึ่งคือต้องไม่ท้อแท้ เพราะเวลาปฏิบัติธรรมอย่างจริงจัง กิเลสมารจะแสดงพลัง ทำให้ผู้ปฏิบัติต้องท้อแท้ ไม่อยากปฏิบัติต่อไป สุดท้ายก็เลิกล้มความตั้งใจ พ่ายแพ้ต่ออำนาจของกิเลส ไม่สามารถเข้าถึงพระนิพพานได้

ความประมาทก็เป็นอีกสิ่งหนึ่งที่เป็นอุปสรรคต่อการปฏิบัติธรรม เพราะคนส่วนใหญ่มัวแต่ประมาทอยู่ เช่น คิดว่าการปฏิบัติธรรมนั้นจะปฏิบัติเมื่อไหร่ก็ได้ รอแก่ตัวก่อนค่อยปฏิบัติและเข้าถึงพระนิพพานทีเดียวเลย ตอนนี้ยังหนุ่มยังสาวอยู่ ทำงานหาเงิน เที่ยวเล่นให้สนุกไปก่อน อย่างนี้เรียกว่าประมาท เพราะเราไม่รู้ว่าเราจะตายเมื่อไหร่ แก่ตัวมาจะมีเรี่ยวแรงพอที่จะปฏิบัติธรรมได้หรือไม่ เป็นต้น

ความทะนงตัวก็เป็นมารร้ายตัวหนึ่งที่เป็นอุปสรรคต่อการปฏิบัติธรรม เพราะความทะนงตัวจะทำให้เราเป็นคนหัวดื้อ ไม่เชื่อฟังใคร ไม่ฟังคำแนะนำจากครูบาอาจารย์ คิดว่าตนเองดีกว่าคนอื่น เก่งกว่าคนอื่น รู้มากกว่าคนอื่น เป็นต้น สุดท้ายก็ไม่สามารถปฏิบัติให้สำเร็จเป้าหมายคือพระนิพพานได้

ดังนั้น หากมุ่งหวังที่จะปฏิบัติขัดเกลาตนเพื่อความพ้นทุกข์ถึงสุขอันไพบูลย์คือพระนิพพานแล้ว ต้องครอบงำความหลับ ความเกียจคร้าน และความท้อแท้เสียให้ได้ และต้องกำจัดความประมาทและความทะนงตัวเสียให้หมดสิ้น แล้วเร่งปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานอย่างจริงจัง จึงจะสามารถเข้าถึงพระนิพพานได้.