สุทธาวาส แปลว่า ภูมิอันเป็นที่อยู่ของท่านผู้บริสุทธิ์ เป็นชื่อของพรหมโลกอันเป็นที่เกิดและที่อยู่ของพระอนาคามี กล่าวคือ บุคคลผู้ได้สำเร็จเป็นพระอนาคามีแล้ว แต่ยังไม่สามารถบรรลุอรหัตตผลได้ในชาตินี้ เมื่อดับขันธ์ไปแล้วจะไปเกิดในพรหมโลกชั้นสุทธาวาส และจะไม่กลับมาเกิดในโลกอีก แต่จะบรรลุอรหัตตผลเข้าสู่พระนิพพานในชั้นสุทธาวาสนั้น
สุทธาวาส เป็นพรหมโลก 5 ชั้นสุดท้ายในพรหมโลกอันเป็นส่วนรูปพรหมทั้งหมด 16 ชั้น ประกอบด้วย
1. อวิหา
อวิหา ภูมิของพรหมผู้ไม่ยอมละที่อยู่ของตน ท่านผู้ไม่เสื่อมจากสมาบัติของตน หรือผู้ไม่ละไปเร็ว ผู้คงอยู่นาน
ผู้ที่เกิดในพรหมโลกชั้นอวิหานี้ จะเสวยทิพยสมบัติที่มีอยู่อย่างพร้อมมูลไปจนกว่าจะสิ้นอายุขัยจึงจะเข้าสู่นิพพาน
พรหมโลกชั้นนี้มีกำหนดอายุ 1,000 มหากัป
2. อตัปปา
อตัปปา ภูมิของพรหมผู้ไม่มีความสะดุ้งหวาดกลัวต่ออะไร ผู้ไม่ทำความเดือดร้อนแก่ใคร หรือผู้ไม่เดือดร้อนกับใคร
ผู้ที่เกิดในพรหมโลกชั้นอตัปปานี้จะเข้าฌานเสวยสุขตลอดเวลา ทำให้นิวรณธรรมทั้งหลายถูกกำลังแห่งฌานข่มไว้ตลอดเวลาจนไม่มีช่องให้เกิดขึ้นได้ จิตใจของพรหมเหล่านั้นจึงมีแต่ความสงบเย็น ไม่มีความเดือดร้อนใด ๆ
พรหมโลกชั้นนี้มีกำหนดอายุ 2,000 มหากัป
3. สุทัสสา
สุทัสสา ภูมิของพรหมผู้มีร่างอันงดงาม พรหมผู้งดงามน่าทัศนา
ผู้ที่เกิดในพรหมโลกชั้นสุทัสสานี้จะมีรัศมีที่งดงามแผ่ซ่านออกจากร่างกาย ทำให้ผู้ที่พบเห็นมีความยินดีและสุขใจยิ่งนัก นอกจากนี้ พรหมผู้เกิดในชั้นนี้ยังเป็นผู้บริบูรณ์ด้วยจักษุ 4 ประการ คือ
- ปสาทจักษุ สามารถมองเห็นสิ่งต่าง ๆ ด้วยตาเปล่าอย่างชัดเจน
- ทิพพจักษุ มีตาทิพย์ มองเห็นสิ่งต่าง ๆ ได้ตามต้องการ
- ธัมมจักษุ มีญาณเป็นเครื่องรู้แจ้งในโสดาปัตติมรรค สกทาคามิมรรค และอนาคามิมรรค
- ปัญญาจักษุ รู้แจ้งในวิปัสสนาญาณ ปัจจเวกขณญาณ และอภิญญาต่าง ๆ
พรหมโลกชั้นนี้มีกำหนดอายุ 4,000 มหากัป
4. สุทัสสี
สุทัสสี ภูมิของพรหมผู้มีความงดงามยิ่งกว่าพรหมชั้นสุทัสสา เหล่าพรหมผู้มองเห็นชัดเจนดี ผู้มีทัศนาแจ่มชัด
ผู้ที่เกิดในพรหมโลกชั้นสุทัสสีนี้จะมีคุณสมบัติเหมือนพรหมชั้นสุทัสสาทุกประการ แต่จะมีความประณีตยิ่งกว่า
พรหมโลกชั้นนี้มีกำหนดอายุ 8,000 มหากัป
5. อกนิฏฐา
อกนิฏฐา ภูมิของพรหมผู้สูงสุด ผู้ไม่มีความด้อยหรือเล็กน้อยไปกว่าใคร
ผู้ที่เกิดในพรหมโลกชั้นอกนิฏฐานี้ถือว่าเป็นพรหมชั้นสูงสุด เป็นผู้มีบารมีเต็มเปี่ยมแล้ว จะสามารถบรรลุอรหัตตผลเข้าถึงพระนิพพานได้อย่างแน่นอน
พรหมโลกชั้นนี้มีกำหนดอายุ 16,000 มหากัป
ผู้ที่เกิดในพรหมโลกชั้นอวิหา อตัปปา สุทัสสา และสุทัสสี ถ้าหากหมดอายุแล้วแต่ยังไม่สามารถบรรลุอรหัตตผลได้ ก็จะจุติจากพรหมโลกชั้นนั้น ๆ และอุบัติในพรหมโลกชั้นที่สูงขึ้นไปตามลำดับ
แต่ผู้ที่เกิดในพรหมโลกชั้นอกนิฏฐา จะบรรลุอรหัตตผลเข้าถึงพระนิพพานในชั้นนี้อย่างแน่นอน ไม่มีการจุติแล้วไปอุบัติในชั้นอื่นอีกต่อไป เพราะชั้นนี้เป็นพรหมโลกชั้นสุดท้ายและเป็นชั้นที่สูงสุดกว่าพรหมโลกทั้งปวง
พระอนาคามีที่จะไปเกิดในสุทธาวาสชั้นต่าง ๆ ตัดสินที่ตรงไหน
พระอนาคามี หากไม่สามารถบรรลุอรหัตตลผลเข้าถึงพระนิพพานในชาตินี้ได้ เมื่อดับขันธ์ไปแล้ว จะไปเกิดในพรหมโลกชั้นสุทธาวาส 5 ชั้น ชั้นใดชั้นหนึ่ง ตามกำลังของอินทรีย์ที่แก่กล้าต่างกัน ดังนี้
- พระอนาคามีที่มีสัทธินทรีย์แก่กล้า จะไปเกิดในชั้นอวิหา
- พระอนาคามีที่มีวิริยินทรีย์แก่กล้า จะไปเกิดในชั้นอตัปปา
- พระอนาคามีที่มีสตินทรีย์แก่กล้า จะไปเกิดในชั้นสุทัสสา
- พระอนาคามีที่มีสมาธินทรีย์แก่กล้า จะไปเกิดในชั้นสุทัสสี
- พระอนาคามีที่มีปัญญินทรีย์แก่กล้า จะไปเกิดในชั้นอกนิษฐา
