อโยคา ภูริสงฺขโย “ความสิ้นปัญญา ย่อมเกิดเพราะความไม่ประกอบ”

อโยคา ภูริสงฺขโย.

[คำอ่าน : อะ-โย-คา, พู-ริ-สัง-ขะ-โย]

“ความสิ้นปัญญา ย่อมเกิดเพราะความไม่ประกอบ”

(ขุ.ธ. ๒๕/๕๒)

ปัญญา คือ ความรอบรู้ ได้แก่ รอบรู้หนทางแห่งความเสื่อม รอบรู้หนทางแห่งความเจริญ รอบรู้ในศาสตร์แขนงต่าง ๆ สำหรับใช้ในการดำรงชีวิตประจำวัน

ปัญญาจะเกิดขึ้นได้ก็เพราะบุคคลประกอบความเพียร คือมีความเพียรในการศึกษาเรียนรู้ในศาสตร์แขนงต่าง ๆ เช่น วิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ ภูมิศาสตร์ เป็นต้น ซึ่งปัญญาที่เกิดจากการศึกษาเล่าเรียนศาสตร์เหล่านี้ มีไว้สำหรับการประกอบอาชีพ

ปัญญาอีกแขนงหนึ่งคือปัญญาเหนือโลก เรียกว่า โลกุตตรปัญญา เป็นปัญญาที่มีไว้สำหรับการหนีจากทุกข์ คือปัญญาสำหรับดำเนินสู่ทางพ้นทุกข์ เพื่อสันติสุขคือพระนิพพาน

ปัญญาที่เป็นโลกุตตระนี้ ก็จำเป็นต้องอาศัยการประกอบความเพียรเช่นกัน ต้องเพียรศึกษาหลักธรรม ข้อวัตรปฏิบัติ และต้องเพียรในการปฏิบัติขัดเกลาตนอย่างยิ่งยวด

หากขาดความเพียรดังที่กล่าวมาเสียแล้ว ปัญญาก็ไม่สามารถเกิดขึ้นมาได้เลย