โยคา เว ชายเต ภูริ.
[คำอ่าน : โย-คา, เว, ชา-ยะ-เต, พู-ริ]
“ปัญญาย่อมเกิดเพราะความเพียร”
(ขุ.ธ. 25/52)
ปัญญา คือ ความรอบรู้ รู้ทางแห่งความเสื่อม รู้ทางแห่งความเจริญ แล้วละทางเสื่อม ดำเนินตามทางแห่งความเจริญ ปัญญาแบ่งเป็น 2 อย่าง คือ ปัญญาทางโลก กับ ปัญญาทางธรรม
ปัญญาทางโลกนั้น มีไว้สำหรับใช้ประกอบอาชีพเพื่อทำมาหากิน เลี้ยงชีวิตตนเอง เลี้ยงครอบครัว สร้างสรรค์ประดิษฐ์คิดค้นสิ่งใหม่ ๆ ให้โลกมนุษย์มีความเจริญก้าวหน้าทางด้านวัตถุ เพื่ออำนวยความสะดวกในการใช้ชีวิตบนโลก
ส่วนปัญญาทางธรรมนั้น มีไว้สำหรับใช้ในการพัฒนาจิตใจตนเอง ให้เป็นคนที่ไม่ตกอยู่ภายใต้อำนาจของกิเลส และนำตนให้พ้นจากทุกข์ถึงสุขอันไพบูลย์คือมรรคผลนิพพาน
ปัญญาทั้ง 2 อย่างนั้น จะเกิดขึ้นได้ก็เพราะอาศัยความเพียร คือเพียรศึกษาเรียนรู้ เพียรปฏิบัติขัดเกลาตน เพียรแสวงหาความรู้ใส่ตัว เป็นต้น ปัญญาทางโลกเกิดจากความเพียรในการศึกษาหาความรู้ในวิชาชีพ ปัญญาทางธรรมเกิดจากความเพียรในการศึกษาและปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม
