ธรรมสมาทาน 4 ประการ

ธรรมสมาทาน คือ ข้อที่ยึดถือเอาเป็นหลักความประพฤติปฏิบัติ หลักการที่ยึดถือปฏิบัติ การประกอบกรรม เป็นข้อธรรมที่มุ่งแสดงถึงรูปแบบของการปฏิบัติและลักษณะของการให้ผลของการปฏิบัตินั้น มี 4 ลักษณะ คือ

1. ธรรมสมาทานที่ให้ทุกข์ในปัจจุบัน และมีทุกข์เป็นวิบากต่อไป

ธรรมสมาทานที่ให้ทุกข์ในปัจจุบัน และมีทุกข์เป็นวิบากต่อไป หมายถึง การปฏิบัติที่ทรมานตนเองให้ลำบาก เช่น การประพฤติวัตรทรมานตนของพวกอเจลกะ หรือการประพฤติอกุศลกรรมบถด้วยความยากลำบาก ทั้งมีความเดือดร้อนใจ เป็นการกระทำที่ก่อทุกข์ในปัจจุบัน และมีผลคือความทุกข์ในเบื้องหน้าด้วย

2. ธรรมสมาทานที่ให้ทุกข์ในปัจจุบัน แต่มีสุขเป็นวิบากต่อไป

ธรรมสมาทานที่ให้ทุกข์ในปัจจุบัน แต่มีสุขเป็นวิบากต่อไป หมายถึง การปฏิบัติธรรมของผู้ที่มีกิเลสแรงกล้า ฝืนใจพยายามประพฤติพรหมจรรย์ให้บริสุทธิ์บริบูรณ์ หรือผู้ที่ประพฤติกุศลกรรมบถด้วยความยากลำบาก เป็นการปฏิบัติที่ก่อให้เกิดความทุกข์ยากลำบากในปัจจุบัน แต่มีผลที่เป็นความสุขความเจริญในเบื้องหน้า

3. ธรรมสมาทานที่ให้สุขในปัจจุบัน แต่มีทุกข์เป็นวิบากต่อไป

ธรรมสมาทานที่ให้สุขในปัจจุบัน แต่มีทุกข์เป็นวิบากต่อไป หมายถึง การหลงมัวเมาหมกมุ่นอยู่ในกาม หรือการประพฤติอกุศลกรรมบถด้วยความสนุกสนานพอใจ เป็นต้น เป็นการกระทำที่บำรุงบำเรอตนให้เกิดความสุขสนุกสนานเพลิดเพลินในปัจจุบัน แต่จะได้รับวิบากที่เป็นทุกข์อย่างแสนสาหัสในเบื้องหน้า

4. ธรรมสมาทานที่ให้สุขในปัจจุบัน และมีสุขเป็นวิบากต่อไป

ธรรมสมาทานที่ให้สุขในปัจจุบัน และมีสุขเป็นวิบากต่อไป หมายถึง การปฏิบัติธรรมของผู้ที่กิเลสมีกำลังน้อยประพฤติพรหมจรรย์ด้วยความพอใจ ได้เสวยเนกขัมมสุข หรือผู้ที่ประพฤติกุศลกรรมบถด้วยความพอใจ ได้เสวยสุขโสมนัส เป็นต้น เป็นการปฏิบัติที่สบาย ๆ ไม่ทุกข์ยากลำบากใด ๆ และมีผลอันเป็นความสุขความเจริญในเบื้องหน้าอีกด้วย