ทักขิณาวิสุทธิ 4 ประการ

ทักขิณาวิสุทธิ หมายถึง ความบริสุทธิ์แห่งทักษิณาหรือการถวายทาน เป็นสิ่งจำแนกให้เห็นชัดว่าการถวายทานนั้นจะมีอานิสงส์มากหรือน้อย ซึ่งก็ขึ้นอยู่กับความบริสุทธิ์ของฝ่ายผู้ให้และผู้รับ ท่านจำแนกไว้ 4 ประการ ดังนี้

1. ทักษิณาบางอย่าง บริสุทธิ์ฝ่ายทายก ไม่บริสุทธิ์ฝ่ายปฏิคาหก

ทักษิณาที่บริสุทธิ์ฝ่ายทายก แต่ไม่บริสุทธิ์ฝ่ายปฏิคาหก คือ ทายกคือผู้ให้นั้นเป็นผู้มีศีล มีกัลยาณธรรม แสวงหาวัตถุทานมาได้ด้วยความบริสุทธิ์โดยทางที่สุจริต และมีความเต็มใจที่จะบำเพ็ญบุญถวายทาน แต่ปฏิคาหกคือผู้รับกลับเป็นผู้ทุศีล คือมีความประพฤติทุจริต ไม่ดำรงตนอยู่ในศีลธรรมอันดี

ทานลักษณะนี้เป็นทานที่มีผลน้อย มีอานิสงส์น้อย เปรียบเหมือนการนำเมล็ดข้าวพันธ์ุดีไปหว่านลงในนาที่แห้งแล้งดินไม่ดี ย่อมไม่งอกงามอย่างที่ควร และให้ผลผลิตน้อย

2. ทักษิณาบางอย่าง บริสุทธิ์ฝ่ายปฏิคาหก ไม่บริสุทธิ์ฝ่ายทายก

ทักษิณาที่บริสุทธิ์ฝ่ายปฏิคาหก แต่ไม่บริสุทธิ์ฝ่ายทายก คือ ปฏิคาหกคือผู้รับทานนั้น เป็นผู้ประพฤติดีปฏิบัติชอบ ประกอบด้วยกัลยาณธรรม ดำรงตนอยู่ในศีล แต่ทายกคือผู้ให้นั้นกลับเป็นผู้มีความประพฤติทุจริต ดำรงชีวิตไม่เหมาะสม แสวงหาวัตถุทานมาได้ในทางที่มิชอบ ไม่ประกอบด้วยศีลธรรม

ทานลักษณะนี้ ก็เป็นทานที่มีผลน้อย มีอานิสงส์น้อย เปรียบเหมือนการนำเมล็ดข้าวที่ไม่ดีไปหว่านลงในนาที่ดินดีอุดมสมบูรณ์ ถึงนาจะอุดมสมบูรณ์เพียงใด แต่เมล็ดข้าวนั้นไม่ดี เมื่อหว่านลงไปก็ไม่งอกงามเท่าที่ควร และให้ผลผลิตไม่ดี

3. ทักษิณาบางอย่าง ไม่บริสุทธิ์ทั้งฝ่ายทายกและฝ่ายปฏิคาหก

ทักษิณาที่ไม่บริสุทธิ์ทั้งฝ่ายทายกและฝ่ายปฏิคาหก คือ ทั้งทายกคือผู้ให้ก็เป็นผู้ทุศีล ไม่ดำรงตนอยู่ในศีลธรรม แสวงหาวัตถุทานมาด้วยอาการที่ทุจริตผิดศีลธรรม ทั้งปฏิคาหกคือผู้รับก็เป็นผู้มีความประพฤติชั่วเกลือกกลั้วอกุศล ไม่ดำรงตนอยู่ในศีลธรรมเช่นกัน

ทานลักษณะนี้ย่อมเป็นทานที่ไร้ผล เปรียบเหมือนการนำเมล็ดข้าวที่ไม่ดีไปหว่านลงในนาที่แห้งแล้ง เมล็ดข้าวนั้นย่อมไม่สามารถงอกงามได้ และให้ผลผลิตไม่ได้

4. ทักษิณาบางอย่าง บริสุทธิ์ทั้งฝ่ายทายกและฝ่ายปฏิคาหก

ทักษิณาที่บริสุทธิ์ทั้งฝ่ายทายกและฝ่ายปฏิคาหก คือ ทั้งทายกก็เป็นผู้มีศีลมีกัลยาณธรรม ดำรงตนอยู่ในศีลธรรมอันดี มีความประพฤติดีปฏิบัติชอบ แสวงหาวัตถุทานมาได้ด้วยความบริสุทธิ์สุจริต และเต็มใจถวายทานด้วยศรัทธา ทั้งปฏิคาหกคือผู้รับก็เป็นผู้มีศีลมีกัลยาณธรรม มีความประพฤติดีปฏิบัติชอบ เป็นเนื้อนาบุญที่แท้จริง

ทานลักษณะนี้ย่อมเป็นทานที่มีผลมาก มีอานิสงส์มาก เปรียบเหมือนการนำเมล็ดข้าวพันธุ์ดีไปหว่านลงในนาที่มีดินดีอุดมสมบูรณ์ เมล็ดข้าวเหล่านั้นย่อมสามารถงอกงามได้อย่างเต็มที่ และให้ผลผลิตได้อย่างเต็มเม็ดเต็มหน่วย