ทุกขตา แปลว่า ความเป็นทุกข์ ภาวะแห่งทุกข์ หรือ สภาพแห่งทุกข์ คือ ความเป็นสภาพที่ทนได้ยาก หรือคงอยู่ในภาวะเดิมไม่ได้ แบ่งเป็น 3 ประการ คือ
1. ทุกขทุกขตา
ทุกขทุกขตา สภาพทุกข์คือทุกข์ หรือความเป็นทุกข์เพราะทุกข์ ได้แก่ ทุกขเวทนาทางกายก็ดี ทุกขเวทนาทางใจก็ดี ซึ่งเป็นความทุกข์อย่างที่เข้าใจโดยทั่วไป ตรงตามตัว ตามชื่อ ตามสภาพ
2. วิปริณามทุกขตา
วิปริณามทุกขตา ความเป็นทุกข์เพราะความแปรปรวน ได้แก่ ความสุข ซึ่งความสุขนี้เป็นเหตุให้เกิดความทุกข์ เมื่อต้องแปรปรวนเปลี่ยนแปลงไปเป็นอย่างอื่น จึงทำให้เกิดเป็นความทุกข์ขึ้นมา
3. สังขารทุกขตา
สังขารทุกขตา ความเป็นทุกข์เพราะเป็นสังขาร ได้แก่ สภาวะของสังขาร คือ สิ่งทั้งปวงซึ่งเกิดจากปัจจัยปรุงแต่ง ที่ถูกบีบคั้นด้วยการเกิดขึ้นและเสื่อมสลายไป ทำให้คงอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้ พร่องอยู่เสมอ ทำให้เกิดความทุกข์แก่ผู้ที่ยึดถือด้วยอุปาทาน
