ธรรมขันธ์ 5 ประการ

ธรรมขันธ์ แปลว่า หมวดแห่งธรรม หรือกองแห่งธรรม หมายถึง การประมวลธรรมทั้งปวงรวมกันเป็นหัวข้อใหญ่ ๆ มี 5 ประการ คือ

1. สีลขันธ์

สีลขันธ์ กองศีล หรือหมวดศีล เป็นหมวดธรรมที่รวบรวมธรรมะที่เกี่ยวข้องกับการฝึกกายวาจาให้เรียบร้อยดีงามเข้าไว้ด้วยกัน เช่น อปจายนมัย เวยยาวัจจมัย ปาติโมกขสังวร กายสุจริต สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ เป็นต้น

2. สมาธิขันธ์

สมาธิขันธ์ กองสมาธิ หรือหมวดสมาธิ เป็นหมวดธรรมที่รวบรวมธรรมะเกี่ยวกับการฝึกอบรมใจให้เกิดความสงบตั้งมั่นเข้าไว้ด้วยกัน เช่น ฉันทะ วิริยะ จิตตะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ เป็นต้น

3. ปัญญาขันธ์

ปัญญาขันธ์ กองปัญญา หรือหมวดปัญญา เป็นหมวดธรรมที่รวบรวมธรรมะเกี่ยวกับการอบรมปัญญาเข้าไว้ด้วยกัน เช่น ธัมมวิจยะ วิมังสา ปฏิสัมภิทา สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ เป็นต้น

4. วิมุตติขันธ์

วิมุตติขันธ์ กองวิมุตติ หรือหมวดวิมุตติ เป็นหมวดธรรมที่รวบรวมธรรมะเกี่ยวกับความหลุดพ้นเข้าไว้ด้วยกัน เช่น ปหาน วิราคะ วิโมกข์ วิสุทธิ สันติ นิโรธ นิพพาน เป็นต้น

5. วิมุตติญาณทัสสนขันธ์

วิมุตติญาณทัสสนขันธ์ กองวิมุตติญาณทัสสนะ หรือหมวดวิมุตติญาณทัสสนะ เป็นหมวดธรรมที่รวบรวมธรรมะที่เกี่ยวกับการรู้เห็นในวิมุตติ เช่น ผลญาณ ปัจจเวกขณญาณ เป็นต้น