รูป 2 ประการ

รูป 2 ประการ

รูป หมายถึง สภาวะที่แปรปรวนแตกสลายเพราะปัจจัยต่าง ๆ อันขัดแย้งกัน, ร่างกายและส่วนประกอบฝ่ายวัตถุพร้อมทั้งพฤติกรรมและคุณสมบัติของมัน, ส่วนที่เป็นร่างกับทั้งคุณและอาการ แบ่งเป็น 2 ส่วนใหญ่ ๆ คือ

1. มหาภูตรูป

มหาภูตรูป คือ สภาวะอันปรากฏได้เป็นใหญ่ ๆ โต ๆ หรือเป็นต่าง ๆ ได้มากมาย, รูปที่มีอยู่โดยสภาวะ หรือรูปต้นเดิม เป็นรูปที่ชัดเจน รับรู้ได้ง่าย และเป็นที่อาศัยของอุปาทายรูป

มหาภูตรูป คือสิ่งที่ธาตุ 4 ประชุมกันขึ้นเป็นกองรูป คือ

1) ปฐวีธาตุ สภาวะที่แผ่ไปหรือกินเนื้อที่, สภาวะอันเป็นหลักที่ตั้งที่อาศัยแห่งสหชาตรูป เรียกโดยทั่วไปว่า ธาตุแข้นแข็ง หรือ ธาตุดิน

2) อาโปธาตุ สภาวะที่เอิบอาบหรือดูดซึม หรือซ่านไป ขยายขนาด ผนึก พูนเข้าด้วยกัน เรียกโดยทั่วไปว่า ธาตุเหลว หรือ ธาตุน้ำ

3) เตโชธาตุ สภาวะที่ทำให้ร้อน เรียกโดยทั่วไปว่า ธาตุไฟ

4) วาโยธาตุ สภาวะที่ทำให้สั่นไหว เคลื่อนที่ และค้ำจุน เรียกโดยทั่วไปว่า ธาตุลม

2. อุปาทายรูป

อุปาทายรูป คือ รูปอาศัย หมายถึง รูปที่เป็นไปโดยอาศัยมหาภูตรูป ได้แก่ คุณและอาการแห่งมหาภูตรูปนั่นเอง

อุปาทายรูป มี 24 อย่าง แบ่งเป็น

ปสาทรูป รูปที่เป็นประสาทสำหรับรับอารมณ์มี 5 อย่าง คือ

1. จักขุปสาท ประสาทสัมผัสคือตา
2. โสตปสาท ประสาทสัมผัสคือหู
3. ฆานปสาท ประสาทสัมผัสคือจมูก
4. ชิวหาปสาท ประสาทสัมผัสคือลิ้น
5. กายปสาท ประสาทสัมผัสคือกาย

โคจรรูป หรือ วิสัยรูป รูปที่เป็นอารมณ์หรือแดนรับรู้ของอินทรีย์ มี 4 อย่าง คือ

6. รูป
7. เสียง
8. กลิ่น
9. รส

ภาวรูป คือ รูปที่เป็นภาวะแห่งเพศ มี 2 อย่าง คือ

10. อิตถีภาวรูป รูปที่บ่งบอกความเป็นหญิง
11. ปุริสภาวรูป รูปที่บ่งบอกความเป็นชาย

หทัยรูป รูปคือหทัย มีอย่างเดียว คือ

12. หทัยวัตถุ ได้แก่ หัวใจ

ชีวิตรูป รูปที่เป็นชีวิต มีอย่างเดียว คือ

13. ชีวิตินทรีย์ หมายเอา อายุ ความเป็นไปของร่างกาย การดำรงอยู่สืบเนื่องกัน หรือความหล่อเลี้ยงชีวิต

อาหารรูป รูปคืออาหาร มีอย่างเดียว คือ

14. กวฬิงการาหาร อาหารคือคำข้าว อาหารที่กินเข้าไปหล่อเลี้ยงร่างกาย

ปริจเฉทรูป รูปที่กำหนดเทศะ รูปที่คอยทำหน้าที่กั้นไม่ให้รูปอื่น ๆ ภายในปะปนกัน มีอย่างเดียว คือ

15. อากาสธาตุ สภาวะคือช่องว่าง

วิญญัติรูป รูปคือการเคลื่อนไหวให้รู้ความหมาย, รูปที่คอยกำกับการเคลื่อนไหว มี 2 อย่าง คือ

16. กายวิญญัติ การเคลื่อนไหวให้รู้ความหมายด้วยกาย
17. วจีวิญญัติ การเคลื่อนไหวให้รู้ความหมายด้วยวาจา

วิการรูป รูปคืออาการที่ดัดแปลงทำให้แปลกให้พิเศษได้, รูปที่เป็นไปด้วยอาการต่าง ๆ มี 3 อย่าง คือ

18. ลหุตา ความเบา ความรวดเร็วคล่องแคล่ว ความไม่เชื่องช้า ความไม่หนัก ของรูป
19. มุทุตา ความอ่อนสลวย ความอ่อน ความไม่แข็งกระด้าง เช่น การก้ม การเงย การเอี้ยวตัว ความอ่อนไหวของร่างกาย
20. กัมมัญญตา ความควรแก่การงาน คือ ใช้การได้ เช่น ใช้เดิน ยืน นั่ง นอน กิน เป็นต้น

ลักขณรูป รูปคือลักษณะหรืออาการเป็นเครื่องกำหนด, รูปคือความเปลี่ยนแปลงไปตามลักษณะหรืออาการ มี 4 อย่าง คือ

21. อุปจยะ ความก่อตัวหรือเติบขึ้น ความเจริญเติบโต
22. สันตติ ความสืบต่อ ความเกิดดับสืบเนื่องต่อกัน
23. ชรตา ความทรุดโทรม เช่น ผมหงอก หนังเหี่ยว เป็นต้น
24. อนิจจตา ความแปรปรวนแตกสลาย