อริยบุคคล 8 ประเภท

อริยบุคคล คือ บุคคลผู้ประเสริฐ ผู้ที่เป็นอารยะในความหมายของพระพุทธศาสนา ถ้าจำแนกตามลักษณะขั้นตอนการบรรลุธรรมเป็นมรรค-ผล คือ มรรคสมังคี (ผู้พร้อมด้วยมรรค) และ ผลสมังคี (ผู้พร้อมด้วยผล) มี 8 ประเภท คือ

1. ผู้ตั้งอยู่ในโสดาปัตติมรรค คือ ผู้บรรลุโสดาปัตติมรรคแล้ว กำลังก้าวผ่านเข้าสู่โสดาปัตติผล
2. ผู้ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล คือ ผู้สำเร็จเป็นพระโสดาบันแล้ว
3. ผู้ตั้งอยู่ในสกทาคามิมรรค คือ ผู้บรรลุสกทาคามิมรรคแล้ว กำลังก้าวผ่านเข้าสู่สกทาคามิผล
4. ผู้ตั้งอยู่ในสกทาคามิผล คือ ผู้สำเร็จเป็นพระสกทาคามีแล้ว
5. ผู้ตั้งอยู่ในอนาคามิมรรค คือ ผู้บรรลุอนาคามิมรรคแล้ว กำลังก้าวผ่านเข้าสู่อนาคามิผล
6. ผู้ตั้งอยู่ในอนาคามิผล คือ ผู้สำเร็จเป็นพระอนาคามีแล้ว
7. ผู้ตั้งอยู่ในอรหัตตมรรค คือ ผู้บรรลุอรหัตตมรรคแล้ว กำลังก้าวผ่านเข้าสู่อรหัตตผล
8. ผู้ตั้งอยู่ในอรหัตตผล คือ ผู้สำเร็จเป็นพระอรหันต์แล้ว

ในพระอริยบุคคลทั้ง 8 ประเภทนั้น ประเภทที่ 1, 3, 5 และ 7 เป็นมรรคสมังคี (ผู้พร้อมด้วยมรรค) ประเภทที่ 2, 4, 6 และ 8 เป็นผลสมังคี (ผู้พร้อมด้วยผล)

การบรรลุอริยมรรคแล้วก้าวผ่านเข้าสู่อริยผลนั้น เป็นภาวะที่เกิดขึ้นสืบต่อกันอย่างรวดเร็ว ท่านเปรียบการบรรลุอริยมรรคเหมือนกับการกดสวิตช์ไฟ การบรรลุอริยผลเหมือนการสว่างขึ้นแห่งหลอดไฟ ถึงจะเกิดขึ้นคนละขณะแต่เกิดขึ้นต่อเนื่องกันและเป็นไปอย่างรวดเร็ว ดังนั้น การดำรงอยู่ในอริยมรรคแต่ละระดับจึงเกิดขึ้นไม่นาน เพียงชั่วขณะจิดเท่านั้น