นิวรณ์ คือ สิ่งที่กั้นจิตไม่ให้ก้าวหน้าในคุณธรรม ธรรมที่กั้นจิตไม่ให้บรรลุคุณความดี อกุศลธรรมที่ทำจิตให้เศร้าหมองและทำปัญญาให้อ่อนกำลัง หมายถึง อกุศลธรรมที่ครอบงำจิตไม่ให้บรรลุนิพพาน เพราะเป็นตัวทอนกำลังปัญญาคือวิปัสสนาญาณและมรรคญาณให้อ่อนกำลังลง มี 5 ประการ คือ
1. กามฉันทะ
กามฉันทะ ความพอใจในกาม ความต้องการกามคุณ ความพอใจรักใคร่ในอารมณ์ที่น่าปรารถนา หมายถึง ความหลงยึดติดในกามคุณ 5 ประการ คือ รูป เสียง กลิ่น รส และโผฏฐัพพะ ที่น่าใคร่น่าพอใจ
ผู้ที่ถูกกามฉันทะครอบงำ ย่อมฝักใฝ่ในอันที่จะแสวงหากามคุณอันน่าปรารถนาอยู่เสมอ จิตตกต่ำหมกมุ่นอยู่กับกิเลส ทำให้ขาดสติปัญญา ไม่สามารถพิจารณาสิ่งต่าง ๆ ตามความเป็นจริงได้ เป็นสิ่งขวางกั้นการบรรลุธรรม
2. พยาบาท
พยาบาท คือ ความคิดร้าย ความขัดเคืองแค้นใจ ความไม่พอใจ เกิดจากการประสบกับอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจหรือที่ไม่ชอบใจ เมื่อเกิดพยาบาทขึ้นแล้วย่อมเดือดดาล คิดจะทำลายทำร้าย อยากจะพ้นจากสิ่งที่ไม่ชอบใจนั้น หรืออยากจะทำลายสิ่งที่ทำให้เกิดอารมณ์ที่ไม่ชอบใจนั้น เป็นต้น
3. ถีนมิทธะ
ถีนมิทธะ ความหดหู่และเซื่องซึม ผู้ที่ถูกถีนมิทธะครอบงำ จะเกิดอาการหดหู่เซื่องซึม เหนื่อยหน่าย เกียจคร้าน ไม่กระตือรือร้น ไม่ตื่นตัว ไม่พร้อมที่จะทำภารกิจใด ๆ ให้สำเร็จลุล่วงไปได้ เป็นอุปสรรคต่อการทำงานทุกชนิด และเป็นอุปสรรคต่อการปฏิบัติธรรมชำระกิเลสด้วย
4. อุทธัจจกุกกุจจะ
อุทธัจจกุกกุจจะ ความฟุ้งซ่านและร้อนใจ ความกระวนกระวายกลุ้มกังวล ผู้ที่ถูกอุทธัจจะกุกกุจจะครอบงำ จะมีความกระวนกระวายใจ กังวลถึงบาปอกุศลทั้งหลายที่เคยทำไว้ เป็นจิตที่ขุ่นมัวไม่ผ่องใส ไม่สามารถสงบระงับได้
5. วิจิกิจฉา
วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัย ผู้ที่ถูกวิจิกิจฉาครอบงำ ย่อมเต็มไปด้วยความลังเลสงสัย ตกลงใจไม่ได้ จะทำอะไรก็ตัดสินใจไม่ได้ ไม่แน่ใจสักอย่าง สงสัยในหลักธรรมคำสอน สงสัยในพระรัตนตรัย เป็นตัวขวางกั้นการบรรลุธรรมอีกอย่างหนึ่ง
ผู้ที่หวังจะทำความดีให้สำเร็จ หรือบรรลุถึงนิพพาน ต้องกำจัดนิวรณ์ทั้ง 5 ประการนี้ให้หมดไปจากใจ
