ปฏิสัมภิทา 4 ประการ

ปฏิสัมภิทา คือ ปัญญาอันแตกฉาน ความรู้อันแตกฉาน เป็นคุณสมบัติพิเศษของพระอรหันต์ประเภท ปฏิสัมภิทัปปัตโต คือ พระอรหันต์ผู้ได้ปฏิสัมภิทา 4 ประการ ประกอบด้วย

1. อัตถปฏิสัมภิทา

อัตถปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในอรรถ ปรีชารู้แจ้งในความหมาย หมายถึง มีความรู้ความสามารถในการอธิบายภาษิตที่มีเนื้อความย่อให้พิสดารกว้างขวางออกไป ละเอียดลึกซึ้งลงไป เมื่อเห็นเหตุอย่างหนึ่ง ก็สามารถคิดแยกแยะกระจายเชื่อมโยงต่อออกไปได้จนล่วงรู้ถึงผล

2. ธัมมปฏิสัมภิทา

ธัมมปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในธรรม ปรีชาแจ้งในหลัก หมายถึง มีความรู้ความสามารถในการย่อเนื้อความที่พิสดารลึกซึ้ง ยากแก่การทำความเข้าใจ ให้สั้นกระชับ จับใจความเข้าใจได้ง่าย ๆ เมื่อเห็นผลอย่างหนึ่ง ก็สามารถสืบสาวกลับไปหาสาเหตุได้

3. นิรุตติปฏิสัมภิทา

นิรุตติปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในนิรุตติ ปรีชาแจ้งในภาษา หมายถึง รู้ถ้อยคำบัญญัติและภาษาต่าง ๆ เข้าใจใช้คำพูดชี้แจงให้ผู้อื่นเข้าใจและเห็นตามได้

4. ปฏิภาณปฏิสัมภิทา

ปฏิภาณปฏิสัมภิทา ปัญญาแตกฉานในปฏิภาณ ปรีชาแจ้งในความคิดทันการ หมายถึง มีไหวพริบซึมซาบในความรู้ที่มีอยู่ เอามาเชื่อมโยงเข้าสร้างความคิดและเหตุผลขึ้นใหม่ ใช้ประโยชน์ได้สบเหมาะ เข้ากับกรณีเข้ากับเหตุการณ์ สามารถแก้ปัญหาเฉพาะหน้าได้ทันท่วงที หรือสามารถแก้ไขเหตุการณ์ฉุกเฉินได้ฉับพลันทันการ