ธาตุกัมมัฏฐาน 6 ประการ
1. ปฐวีธาตุ ธาตุที่มีลักษณะแข้นแข็ง
2. อาโปธาตุ ธาตุที่มีลักษณะเอิบอาบ
3. เตโชธาตุ ธาตุที่มีลักษณะร้อน
4. วาโยธาตุ ธาตุที่มีลักษณะพัดไปมา
5. อากาสธาตุ ธาตุที่มีลักษณะเป็นช่องว่าง
6. วิญญาณธาตุ ธาตุที่มีลักษณะเป็นเครื่องรู้แจ้งอารมณ์
ธาตุ คือ สิ่งที่ทรงสภาวะของตนอยู่เอง คือมีอยู่โดยธรรมดา เป็นไปตามเหตุปัจจัย ไม่มีผู้สร้าง ไม่มีอัตตา มิใช่สัตว์ มิใช่ชีวะ มี 4 ประการ
ธาตุกัมมัฏฐาน คือ กรรมฐานที่มีธาตุเป็นอารมณ์ กรรมฐานที่พิจารณาธาตุเป็นอารมณ์ คือกำหนดพิจารณากายนี้แยกเป็นส่วน ๆ ให้เห็นว่าเป็นเพียงธาตุสี่แต่ละอย่าง ไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวตนของเรา
ธาตุ 6 ประการ
1. ปฐวีธาตุ ธาตุดิน
2. อาโปธาตุ ธาตุน้ำ
3. เตโชธาตุ ธาตุไฟ
4. วาโยธาตุ ธาตุลม
5. อากาสธาตุ ธาตุที่อยู่ตามช่องว่าง
6. วิญญาณธาตุ ธาตุรู้