วุฒิ หรือ วุฑฒิธรรม คือ ธรรมเป็นเครื่องเจริญ คุณธรรมที่ก่อให้เกิดความเจริญงอกงาม มี 4 ประการ คือ
- สัปปุริสสังเสวะ การคบหาสัตบุรุษ
- สัทธัมมัสสวนะ การสดับสัทธรรม
- โยนิโสมนสิการ การทำในใจโดยแยบคาย
- ธัมมานุธัมมปฏิบัติ การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม
1. สัปปุริสสังเสวะ
สัปปุริสสังเสวะ การคบหาสัตบุรุษ การเสวนากับสัตบุรุษ คือ การคบค้าสมาคมกับบัณฑิตชนคนดี การคบกับผู้ที่ทรงธรรมทรงปัญญา คือมีคุณธรรมศีลธรรมอันดี มีปัญญา สามารถแนะนำเราในทิศทางที่ดีได้
ผู้ที่คบค้าสมาคมกับบัณฑิตชนคนดี จะได้รับอิทธิพลทั้งในด้านความประพฤติและด้านความคิด จะสามารถซึมซับเอากิริยาวาจาและความคิดอ่านที่ดีจากบัณฑิตชนเหล่านั้นได้ และสามารถขอคำแนะนำจากบัณฑิตชนเหล่านั้นได้ เป็นเหตุให้สามารถพัฒนาตนเองให้เป็นบัณฑิตชนคนดีได้ในที่สุด ดังคำที่ว่า “คบคนเช่นใดย่อมเป็นคนเช่นนั้น”
2. สัทธัมมัสสวนะ
สัทธัมมัสสวนะ การสดับสัทธรรม การฟังธรรมของสัตบุรุษ คือ การสดับรับฟังธรรมหรือคำแนะนำสั่งสอนจากสัตบุรุษที่คบหา รวมไปถึงการเข้าหาผู้รู้เพื่อสอบถามปัญหาข้อสงสัย ปรึกษาข้ออรรถข้อธรรม เพื่อความเจริญแห่งปัญญาของตน
การฟังธรรมจากพระพุทธเจ้า การฟังธรรมจากพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า หรือแม้แต่การฟังคำแนะนำพร่ำสอนของบัณฑิตชนคนดีทั้งหลาย ย่อมจะทำให้ผู้ฟังเกิดปัญญา ได้รู้สิ่งที่ยังไม่เคยรู้ เป็นพหูสูตคือได้ยินได้ฟังมามาก เมื่อถึงคราวประสบปัญหาชีวิต อาจสามารถใช้หลักธรรมหรือความรู้ที่เคยได้ยินได้ฟังมานั้นมาแก้ปัญหาได้
3. โยนิโสมนสิการ
โยนิโสมนสิการ การทำในใจโดยแยบคาย การพิจารณาตริตรองโดยแยบคาย คือ รู้จักคิดพิจารณาหาเหตุผลโดยถูกวิธี นำความรู้ที่ได้จากการฟังสัทธรรมหรือคำแนะนำพร่ำสอนจากสัตบุรุษนั้น มาใคร่ครวญพิจารณาอย่างละเอียดถี่ถ้วน เพื่อให้รู้ชัดว่ามีประโยชน์หรือไม่มีประโยชน์ เป็นจริงหรือเป็นเท็จ
การคิดพิจารณาโดยแยบคายอย่างมีเหตุมีผล แล้วค่อยลงมือทำสิ่งใดสิ่งหนึ่ง จะทำให้สิ่งที่ทำนั้นถูกต้องไม่ผิดพลาด หรือผิดพลาดน้อยที่สุด เพราะเป็นการกระทำที่ผ่านการพิจารณามาอย่างดีแล้ว เป็นผลดีทั้งต่อการใช้ชีวิตทั่วไปและการประกอบธุรกิจทั้งหลาย
3. ธัมมานุธัมมปฏิบัติ
ธัมมานุธัมมปฏิบัติ การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม คือ การปฏิบัติธรรมให้ถูกหลัก ดำเนินชีวิตถูกต้องตามธรรม เป็นขั้นของการนำคำแนะนำพร่ำสอนของสัตบุรุษที่ได้รับฟังมาคิดพิจารณา ใคร่ครวญโดยแยบคายแล้ว จึงนำมาปฏิบัติให้ถูกต้องตามธรรม เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ชีวิต
การปฏิบัติธรรมให้ถูกหลักหรือถูกต้องตามธรรมนั้น จะช่วยให้การปฏิบัติธรรมเกิดผลสำฤทธิ์ไม่ผิดพลาด สามารถบรรลุถึงเป้าหมายของการปฏิบัติธรรมได้ หรือบรรลุเป้าหมายของการนำหลักธรรมแต่ละข้อมาประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวันอย่างมีประสิทธิภาพ
วุฑฒิธรรมทั้ง 4 ข้อนี้ เป็นหลักธรรมที่เกี่ยวเนื่องกัน คือ เริ่มด้วยการคบหาสัตบุรุษ รับฟังคำชี้แนะจากสัตบุรุษ คิดพิจารณาใคร่ครวญโดยแยบคาย แล้วนำมาปฏิบัติให้ถูกต้องสมควรตามธรรม ผลคือความเจริญงอกงามของชีวิต
ผู้ที่ศึกษาให้เข้าใจถ่องแท้ถึงความหมายและหลักปฏิบัติของวุฑฒิธรรมทั้ง 4 ข้อนี้ แล้วนำไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน ย่อมสามารถเข้าถึงความเจริญก้าวหน้าในชีวิตได้อย่างแน่นอน