พระรัตนตรัย พระไตรรัตน์ หรือรัตนะ 3 อย่าง ในพระพุทธศาสนา นั่นก็คือ พระพุทธเจ้า พระธรรม และพระสงฆ์ นับว่าเป็นสิ่งทรงคุณค่าสุงสุด เป็นสิ่งเคารพบูชาสูงสุดในพระพุทธศาสนา
รัตนะทั้ง 3 ประการนั้น มีคุณโดยย่อ ดังนี้
1. คุณของพระพุทธเจ้า
พระพุทธเจ้า กว่าจะมาตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าได้นั้น ต้องบำเพ็ญบารมีมาหลายอสงไขยกัป ต้องผ่านภพชาติมานับไม่ถ้วน ต้องบำเพ็ญบารมี 10 ทัสจนครบทั้ง 3 ระดับ และในชาติสุดท้ายที่ตรัสรู้เป็นประพุทธเจ้านั้น ก็ต้องบำเพ็ญบารมีอย่างหนัก กว่าจะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า
เมื่อพระองค์ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ สำเร็จเป็นพระสัพพัญญูพุทธเจ้าแล้ว พระองค์ก็ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณ เสด็จจาริกไปยังสถานที่ต่าง ๆ เพื่อนำหลักธรรมที่พระองค์ตรัสรู้นั้นไปสั่งสอนมวลชนเป็นอันมากให้รู้ตาม และถึงความพ้นทุกข์ในวัฏสงสารในที่สุด นั่นคือพระคุณอันยิ่งใหญ่ของพระพุทธเจ้า
2. คุณของพระธรรม
หลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า เป็นหลักความจริงอันประเสริฐ ที่พระพุทธเจ้าใช้เวลาบำเพ็ญบารมีมาเป็นเวลาช้านานจึงตรัสรู้ได้ และนำมาสั่งสอนมหาชนหมู่ใหญ่ให้รู้ตาม
เมื่อชาวโลกทั้งหลายได้ศึกษาหลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าและได้ปฏิบัติตาม ย่อมสามารถตั้งอยู่ในภาวะของความเป็นคนดี เมื่อยังมีชีวิตอยู่ย่อมได้รับความยกย่องสรรเสริญในฐานะผู้ประพฤติธรรม เป็นคนดี น่าเคารพนับถือ เพราะผู้ประพฤติธรรมย่อมไม่ทำความผิด ไม่ทำสิ่งที่ชาวโลกทั้งหลายเขาติเตียน
เมื่อสิ้นชีวิตไปจากโลกนี้ ผู้ประพฤติธรรมย่อมไม่ตกไปสู่ที่ต่ำอันเรียกว่าทุคติหรืออบายภูมิ ย่อมไปสู่สุคติ เพราะอานิสงส์แห่งธรรมที่เขาประพฤตินั่นเอง
ดังพระพุทธดำรัสที่ว่า “ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ” ที่แปลว่า ธรรมแล ย่อมรักษาผู้ประพฤติธรรม
3. คุณของพระสงฆ์
พระสงฆ์ เป็นผู้สละความสุขสบายในทางโลก บรรพชาอุปสมบทเข้ามาในพระพุทธศาสนา เพื่อศึกษาหลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าให้รู้แจ้งเห็นจริง เมื่อศึกษาและปฏิบัติจนรู้แจ้งเห็นจริงแล้ว ก็นำคำสอนเหล่านั้นมาถ่ายทอดให้สาธุชนทั้งหลายที่ยังไม่มีโอกาสได้บรรพชาอุปสมบทได้รับฟังและรู้ตาม
โดยเฉพาะอย่างยิ่งในยุคปัจจุบัน ซึ่งเป็นยุคที่พระพุทธเจ้าไม่ได้ทรงพระชนม์อยู่แล้ว หากไม่มีพระสงฆ์ที่คอยศึกษาหลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าแล้วนำมาถ่ายทอดให้พุทธศาสนิกชนทั้งหลายได้สดับรับฟัง พระพุทธศาสนาคงต้องถึงคราวอวสานเป็นแน่แท้
พระสงฆ์จึงถือว่าเป็นผู้มีคุณดังที่ได้กล่าวมาแล้ว
