โกโธ ทุมฺเมธโคจโร "ความโกรธ เป็นอารมณ์ของคนมีปัญญาทราม"

โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.

[คำอ่าน : โก-โท, ทุม-เม-ทะ-โค-จะ-โร]

“ความโกรธ เป็นอารมณ์ของคนมีปัญญาทราม”

(ขุ.ชา.ทสก. ๒๗/๒๘๐)

ความโกรธ เกิดขึ้นมาเพราะความไม่รู้ คือไม่รู้สภาวะความเป็นจริงของสรรพสิ่ง แล้วก็ปรุงแต่งไปในทางที่ทำให้ใจตัวเองต้องหงุดหงิดขัดเคือง จึงกลายเป็นความโกรธเกิดขึ้นมาเผาผลาญจิตใจตัวเองให้ร้อนรุ่ม

โดยธรรมชาติ เมื่อเราได้ประสบกับเหตุการณ์หรืออารมณ์ใด ๆ ก็แล้วแต่ที่ทำให้เราไม่พอใจ เราจะปรุงแต่งไปในทางที่เป็นลบ คิดไปว่าคนนั้นคนนี้ทำให้เราต้องเจ็บช้ำน้ำใจ ทำให้เราต้องเสียหาย หรืออะไรต่าง ๆ นานา เมื่อคิดดังนี้แล้วก็รู้สึกโกรธขึ้นมา

พอโกรธขึ้นมาแล้วก็ไม่ใช้สติปัญญาพิจารณาให้รู้เท่าทัน ไม่ใช้ขันติคือความอดทนเข้ามายับยั้งมันไว้ ความโกรธก็ยิ่งทวีความรุนแรงขึ้นอีกหลายเท่า

แต่ถ้าเราเป็นคนฉลาด จะสามารถพิจารณาอารมณ์ต่าง ๆ ได้ จะไม่ปล่อยให้ความโกรธเกิดขึ้นครอบงำจิตใจ ถึงแม้ว่าจะพลาดให้ความโกรธเกิดขึ้น ก็จะยังสามารถใช้ขันติธรรมเข้ามาข่มความโกรธนั้นเอาไว้ได้ ไม่ให้มันทวีความรุนแรงขึ้น

มีแต่คนโง่เท่านั้นที่ปล่อยให้ความโกรธครอบงำตัวเองจนหลงไปทำตามอำนาจของความโกรธ ดังนั้น จึงสามารถสรุปได้ว่า ความโกรธ เป็นอารมณ์ของคนโง่